Samvinnan - 01.02.1977, Side 32

Kaupfélag Eyfirðinga 50 ára 19. júní 1936. Verslunarhús KEA á horni
Hafnarstrætis og Kaupvangsstrætis, reist 1929—30, þótti lengi eitt-
hvert myndarlegasta hús sinnar tegundar á landinu, enda miðstöð afar
fjölþættrar starfsemi.
/------------------------------------------------
Annað kreppuáfall
Heimskreppan 1930 kom niður á samvinnuversluninni
á hliðstæðan hátt og stríðslokakreppan tíu árum áður. Um
skeið var það brýnasta viðfangsefni samvinnumanna að
verja samtök sín áföllum af völdum kreppunnar, svo sem
eftirfarandi tilvitnanir minna á:
Úr nefndaráliti frá aðalfundi Sambandsins 1931:
Það er þegar kunnugt af skýrslu forstjóra að skuldir
deildanna og annarra viðskiptamanna við Sambandið
hafa aukist stórkostlega á umliðnu ári svo til stórrar
hættu horfir. Er nú svo komið að meira en helmingur
deildanna skuldar SÍS 50% og þar yfir af venjulegri við-
skiptaveltu þeirra í seldum vörum á ári undanfarið, en
nokkrar upp um 100% veltunnar og þar yfir. Er hér þó
miðað við skuldirnar þegar búið er að taka til greina
áætlað verð þeirra gjaldeyrisvara sem ógreiddar voru
við árslok. Þarf það varla frekari skýringa að þar sem
svona er komið er ástandið í meira lagi ískyggilegt og
þarf bráðra aðgerða. Hér hafa myndast stórkostlegar
skuldir með öllum einkennum hinna gömlu verslunar-
skulda sem markmið félaganna var að útrýma. Skuldir
sem venjulega hafa orðið til án vilja og vitundar aðila,
yfirleitt samningslaust eða án sérstakra trygginga, ann-
arra en hinnar félagslegu ábyrgðar sem, því miður, hefir
viljað reynast torvelt að gera gildandi þegar á hefir þurft
að halda.
1937
Samvinnulögunum var breytt og heimilað að binda sam-
ábyrgð félagsmanna á skuldbindingum félaganna við til-
tekna upphæð. Þá gekk í Sambandið Kaupfélag Borgfirð-
inga sem aldrei hafði fallist á ótakmarkaða samábyrgð.
Inneignir kaupfélaganna hjá Sambandinu voru nú meiri en
skuldir, í fyrsta sinn síðan 1919.
Mörg kaupfélög voru um þessar mundir að hefja hraðfryst-
ingu fisks, og seldi nú Sambandið í fyrsta sinn umtalsvert
magn freðfisks.
Óli Vilhjálmsson tók við stjórn Hafnarskrifstofu að Oddi
Rafnar látnum.
1938
Samvinnulögunum var enn breytt og heimilað að miða
fulltrúatölu félaga á aðalfundi Sambandsins við viðskipta-
veltu þeirra auk félagatölu. Nokkur þéttbýliskaupfélög
gengu í Sambandið, þar á meðal Kaupfélag Reykjavíkur og
nágrennis sem stofnað var árið áður við samruna nokkurra
félaga. Hafði nú félagsmannatala Sambandsfélaganna auk-
ist um % á tveimur árum, og hefur síðan lítið kveðið að
kaupfélögum utan Sambandsins.
Framleiðsla verksmiðjanna jókst enn, og Sjöfn flutti í ný
húsakynni.
Stofnaður var lífeyrissjóður starfsmanna Sambandsins.
1939
Verksmiðja Gefjunar var enn stækkuð.
Sambandið gerðist hluthafi í prentsmiðjunni Eddu.
Út kom í einni bók Samvinnan á íslandi eftir sænskan sam-
vinnufrömuð, Thorsten Odhe, sem ferðast hafði um ísland
1936, og íslenskir samvinnumenn eftir Jónas Jónsson frá
Hriflu.
í september hófst heimsstyrjöldin síðari.
Samþykkt aðalfundar 1931:
1. Allar skuldir, er deildir Sambandsins stóðu í við SÍS
um næstliðin áramót, skulu, að frádregnu andvirði ó-
greiddra gj aldeyrisvara á sama tíma, dregnar út úr við-
skiptareikningum þeirra og um greiðslu hverrar skuldar
gerður samningur með tilteknum skilmálum.
2. Öðrum skuldunautum sé settir ákveðnir skilmálar
um skjóta skuldalúkningu, en samningar gerðir ef þann
veg þykir tryggara að full lúkning fáist.
3. í samræmi við áður birta ákvörðun Sambandsstjórn-
ar skal það vera aðalreglan fyrir viðskiptum hverrar
deildar við Sambandið á þessu ári að þau fari eigi fram
úr því sem borgunareyrir hennar nam á umliðnu ári.
4. Félag sem myndar skuld við Sambandið sem ógoldin
er við árslok, fái að jafnaði ekki nýtt viðskiptalán hjá
því fyrr en sú skuld er að fullu greidd.
Úr nefndaráliti frá aðalfundi Sambandsins 1932:
Vill nefndin benda stjórn SÍS á að taka til yfirvegunar
hvort eigi muni nauðsynlegt að SÍS veiti þeim félögum
sem tæpast eru stödd, meiri aðstoð og eftirlit við stjórn
og rekstur en gjört hefur verið.------
Að síðustu lýsir nefndin ánægju sinni yfir því að starfs-
menn SÍS hafa fúslega fallist á launalækkun á þessu ári.
Tekur nefndin þetta fram af því að það sýnir réttan
skilning á því ástandi sem nú er hér í landi og af því
helsta vonin um lagfæringu á ástandinu virðist vera sú
að samvinnumenn gjörist þar brautryðjendur.
________________________________________________________/
28