Samvinnan - 01.02.1981, Blaðsíða 36

Tíundi hver
maður
er fatlaður
Heymarskerðing og málleysi er ein tegund fötlunar. Með
réttum tækjabúnaði og þjálfun má ná undraverðum ár-
angri.
TALIÐ er að í heiminum séu
um 400 milljónir manna
sem búa við skerðingu
eða fötlun af einhverju tagi.
Gert er ráð fyrir að a.m.k. 10%
hverrar þjóðar séu fatlað fólk
á einhvern hátt, eða 20—30
þús. manns hér á landi. Mest
er um fatlað fólk í vanþróuð-
um ríkjum. Veldur því m.a.
vannæring, sjúkdómar og ó-
fullnægjandi heilsugæsla, þ. á
m. skortur á mæðravernd.
• Fötlun — hvað er það?
Hugtakið fötlun var skil-
greint á eftirfarandi hátt árið
1976 af nefnd sem starfaði á
vegum Sameinuðu þjóðanna.
„Orðið fötlun er notað í mis-
munandi merkingu. Við köllum
þann mann fatlaðan sem af
einhverjum orsökum, andleg-
um eða likamlegum, á við
verulega erfiðleika að etja í
daglegu lifi sinu. Einn er
kannski blindur af þvi að sjón-
taugin hefur skaddast, annar
greindarskertur vegna heila-
skemmda og hinn þriðji háður
hjólastól ævilangt vegna
mænuskaða (eftir umferðar-
slys). En það er ekki sjálf
sköddunin sem við höfum fyrst
og fremst í huga þegar við
tölum um fötlun, heldur af-
leiðingar hennar. Af þessari
skilgreiningu leiðir að lífskjör
mannsins og umhverfi hafa á-
hrif á fötlunina, þ.e. hvað hún
háir honum.
Alþj óðaheilbrigðismálastof n-
unin (WHO) setti siðar fram
nýja skilgreiningu þar sem
gerður er greinarmunur á
skerðingu (eða sköddun), fötl-
un sem af skerðingunni stafar
og örorku sem táknar félags-
legar afleiðingar skerðingar.
Tökum sem dæmi einstakl-
ing sem lendir i umferðarslysi
og skaddast svo mikið að hann
getur ekki gengið. Einstakling-
urinn býr við skerta hreyfi-
getu, hann er fatlaður. Hann
hefur þvi ekki starfsorku á
borð við ófatlaðan og býr þvi
við fjölmörg vandamál, þ. á m.
félagsleg vandamál, einstakl-
ingurinn er öryrki.
Sjónskert fólk, heyrnarskert,
geðsjúkt, greindarskert og
hreyfihamlað svo og „kvilla
fatlað“ (flogaveikt fólk, of-
næmissjúklingar o.fl.) á við
mjög ólík vandamál að striða
í samfélaginu.
Aukinn skilningur á fötlun
fer vaxandi. Okkur verður æ
betur ljóst að fatlað fólk þarf
að geta neytt þegnréttar sins,
að allt það sem á að standa al-
menningi til boða á öllum svið-
um þjóðfélagsins (menntun,
atvinna, húsnæði, samgöngur,
menningarlíf, upplýsingaþjón-
usta) þarf að gera svo aðgengi-
legt, að skerðing og fötlun leiði
ekki til örorku.
O Ár fatlaðra — hvers vegna?
Víða skorir mikið á að mat-
vælaframleiðsla, húsakostur,
skólar og atvinnumöguleikar
fullnægi þörfum íbúanna. Fatl-
að fólk er í hópi þeirra sem
erfiðast eiga með að afla sér
nauðþurfta. í mörgum þróun-
arlöndum er naumast til að
dreifa nokkurri læknismeð-
ferð, hjálpartækjum, sér-
kennslu, starfsmenntun eða
atvinnutækifærum fyrir fatl-
aða. Oft er sú aðstoð sem um
er að ræða einungis hægt að fá
á nokkrum stórum stofnunum,
svo að dreifbýlið og fátækra-
hverfin, þar sem flest fatlaða
fólkið býr, fer að mestu á mis
við hana.
Með vaxandi tækni koma
nýir skaðvaldar. í iðnvæddum
ríkjum skaddast fjöldi manns
árlega i umferðinni, við vinnu
sína og af völdum hættulegra
efna í umhverfinu. Streita og
öryggisleysi spilla geðheilsu
manna.
Jafnvel í velferðarrikjunum
sitja fatlaðir á hakanum. Sam-
félagið er oftast byggt upp með
þarfir einhvers óskilgreinds
„venjulegs fólks“ fyrir augum.
Fólki sem er atgervisskert á
einhvern hátt er bægt frá fjöl-
mörgum þáttum þjóðlífsins,
sumpart af því að við almenn
skipulagsstörf er ekki tekið
tillit til þess að menn eru mis-
jafnlega gerðir, sumpart vegna
þess að aðbúnaði fatlaðra er
svo áfátt, að þeim er illmögu-
legt að lifa eðlilegu lifi.
Skert atgervi, líkamlegt eða
andlegt, veldur því, jafnvel í
velferðarríkjum, að menn
verða ofí að sæta lélegri
menntun, fábreyttu starfsvali,
slæmu húsnæði, þröngum
efnahag og fátæklegu menn-
ingar- og félagslífi. Þeir verða
því einangraðir og einmana.
Mikið djúp er staðfest milli
raunverulegra lífskjara fatlaðs
fólks og ákvæðanna i yfirlýs-
ingu Sameinuðu þjóðanna um
réttindi því til handa. Þess
vegna hafa Sameinuðu þjóð-
36