Andvari - 01.04.1962, Blaðsíða 96

94
KIUSTJÁN liLDJÁRN
ANDVAllI
nefndir í Heljarslóðarorustu aðeins vegna
þess, að þeir koma að einhverju leyti við
sögu stríðsins. Þetta á við um Pelissier,
franskan marskálk, sem var sendiherra
Frakka í London 1858—59, Cowley
lávarð, Metternich og Garibaldi. Allir
eru þessir menn nefndir réttum nöfn-
um. Svo mætti einnig virðast sem Grön-
dal hefði haft einhverja tiltekna menn
í liuga með þeirn kumpánum Gúni-
brandusi og Eldjárni greifa, ef til vill
einhverja liershöfðingja í her Austur-
ríkismanna, en ekki veit ég, hverjir
það gætu verið, enda skiptir það litlu
máli. Sagan er hvort eð er alveg ósögu-
lcg, þó að hún sé gerð út af þessum sam-
tímaviðburði og að nafninu til um sam-
tíma menn. Getur hún fjölda rnanna, sem
ekki komu stríðinu hætishót við, eins og
ég mun koma að síðar. Gildi hennar er
fólgið í þeirri stíltækni, sem höfundurinn
beitir, skopblænum, sem er líftaug henn-
ar, og loks þeirri mynd, sem hún bregður
upp af Gröndal sjálfum.
Heljarslóðarorusta er skrifuð í anda
hinna gömlu riddarasagna, og stíll þeirra
er grundvöllurinn undir stíl sögunnar,
þó að víða sé út af brugðið og skellt
á skeið í öðrum stíltegundum. Gröndal
gerir sér leik að meðferð þessa stíls
og tungunnar yfirleitt. Gæti það átt rót
sína að rekja til hins langa aðskilnaðar
við hana. En hér kemur fleira til. Grön-
dal lýkur sögunni með því að tjá les-
andanum, að hann hafi sagt frá öllu
eins og ,,oss hefr fyrir sjónir horið og
í hug dottið" og kallar síðan söguna
riddarasögu. En það hefur þó ekki verið
það sem honurn hefur dottið í hug fyrst.
Þegar hann skellti upp úr undir borð-
um í Louvain, þá var það af því, að
þá laust niður í honum þeirri hugmynd
að gera skopsögu um konungafólk og láta
það koma fram sem íslenzkt bændafólk,
en þó öðrum þræði hátignarlega, eins og
konungmönnum ber.
III
En hvers vegna skaut þessari hugmynd
upp hjá Gröndal? Þessari spurningu er
auðvelt að svara, og hefur enda marg-
sinnis verið gert. Það var siður Hafnar-
stúdenta að gera sér það til gamans að
heimfæra allt upp á ísland og íslenzkan
sveitasið, þegar þeir töluðu um útlenda
menn og málefni. Þetta var mjög í tízku
á dögum Fjölnismanna, og er varla með
öllu horfið enn í dag úr málfari Hafnar-
Islendinga. En þar að auki léku þeir sér
að alls konar afkáralegu orðbragði, eins
og sjá má á hréfum Jónasar Llallgríms-
sonar, og um Konráð Gíslason segir Grön-
dal í Dægradvöl: „Hann hélt mikið upp
á excentriskt, fantastiskt tal, það voru
leifar af samverunni við Jónas og Brynjólf
frá fyrri tímum, og í því var ég enginn
eftirbátur" (bls. 249). Rit Gröndals, ekki
sízt Heljarslóðarorusta, sanna, að hann
fer þarna með rétt mál um sjálfan sig.
En Llafnarstúdentagamanið hafði borið
ávöxt í bókmenntum áður en Gröndal
reit Heljarslóðarorustu. Gamanbréf Jón-
isar Hallgrímssonar til kunningja sinna
hefur Gröndal vitanlega þekkt. Fjallar
það um heimsókn Viktoríu Englands-
drottningar til Louis Philippe Frakka-
konungs 1843. Þar er konungafólkið
klætt í ævintýralegt skraut, en viðhef-
ur allt látæði og orðbragð íslenzkra al-
þýðumanna. Það eru sömu ineginþætt-
irnir og í tækni Gröndals. Poestion hefur
raunar skýrt frá, að Gröndal þvertaki
fyrir, að hann hafi stælt Gamanbréf Jón-
asar, og má það ef til vill til sanns vegar
færa, en hitt er hægðarleikur að sanna,
að hann hefur orðið fyrir áhrifum frá
því. Gamanbréfið hefst t. d. á því, að
Englandsdrottning er að borða litla skatt-