Andvari - 01.04.1962, Blaðsíða 92

90
JÓN ÞÓRARINSSON
ANDVAIII
lcyft að syngja messu eða hlýða skrifta-
málum, og heimilt var honum að leggja
frá sér prestsskrúðann og kvænast, ef hon-
um sýndist svo. En næstu fjögur ár skipti
Liszt tíma sínum milli trúariðkana, bréfa-
skrifta og tónsmíða. Frá þessum tíma eru
mcrkustu kirkjutónverk hans.
En munklífi mun ekki hafa látið hon-
um til lengdar, þrátt fyrir einlæga trú-
hncigð hans. Þegar stórhertoginn í
Weimar fór þess á leit 1869, að hann
dveldist þar við kennslu og önnur tón-
listarstörf nokkra mánuði árlega, varð
hann við þeirri ósk. Eftir það var hann
að jafnaði í Weimar á sumrin en í Róm
á veturna, og einhvern tíma á ári hverju
dvaldist hann í Búdapest, því að landar
hans liöfðu í heiðursskyni gert hann að
forseta tónlistarakademíunnar þar í borg.
Bæði í Weimar og Búdapest kenndi hann
endurgjaldslaust, og mikill fjöldi hinna
efnilegustu píanóleikara sótti til hans á
háðum stöðum.
Árið 1886 fór Liszt til Parísar og
London. Hann hélt ekki opinbera tón-
leika í þeirri ferð en þakkaði stundum
fyrir margvíslegan liciður, sem honum
var sýndur, með því að grípa í hljóðfæri.
Ef marka má frásagnir þeirra, sem til
hans heyrðu, virðist hann þá enn hafa
ráðið yfir sínum gömlu töfrum, þótt hann
væri nú að verða hálf-áttræður að aldri.
I bakaleið hafði hann viðkomu á ýms-
um stöðum, en kom loks til Bayreuth í
Þýzkalandi, þar sem hátíðaleikhús
Wagners hafði verið vígt 1876, en þar
var nú Cosima Wagner, dóttir Liszts,
hæstráÖandi, eftir að Wagner lézt 1883.
Hann mun hafa ofkælzt á leiðinni til
Bayreuth, en var þó viðstaddur þar tvær
óperusýningar, þrátt fyrir bann læknis-
ins, sem stundaði hann. Nokkrum dög-
um síÖar var hann heltekinn af lungna-
bólgu, sem dró hann til dauða að kvöldi
31. júlí.
Þegar fréttin urn lát Liszts barst Karo-
lyne prinsessu, sleit hún öllu sambandi
við umheiminn. Sjö mánuðum síðar lauk
hún hinu mikla riti sínu, sem hún hafði
starfað að í aldarfjórðung, og hálfum
mánuði þar frá fannst hún látin í rúmi
sínu, í marz 1887.
Tónverk Franz Liszts eru eins ólík að
efni og búningi og persónuleiki hans var
margbrotinn. Eldri verk hans, frá þeim
tíma, þegar lýðhyllin var keppikefli hans,
bera þess merki, að þeirn er ætlað að ná
til fjöldans, og meðölin þá ekki alltaf
vönduð sem bezt. Þau eru ldaðin margs-
konar skrauti og flúri, sem er til þess
eins fallið að sýna fingrafimi túlkandans
og slá glýju á augu aðdáenda hans. Þessi
íburður er stundum svo mikill, að hug-
myndirnar sjálfar — slíkar sem þær
kunna að vera — eru ofurliÖi bormr,
enda næstum aukaatriði í slíkri tónlist.
Liszt er hér raunar hvorki betri né verri
en fjöldinn allur af fyrirrennurum hans,
samtímamönnum og eftirkomendum,
nema að því leyti sem hann var siálfur
meiri hljóðfærasnillingur en beir flestir
eða allir, og þekkti að sama skapi betur
og kunni að notfæra sér þau listbrögð,
sem tiltæk voru. Þótt tónlistargildi þessara
verka margra hverra sé lítiö sem ekkert,
hafa þau sarnt haft verulega og varan-
lega þýðingu á þann hátt, að í þeim hefir
hljóðfæratæknin þróazt, og rnörg þau
tæknibrögð, sem þar hefir verið beitt í
hégómlegum og lítilsverðum tilgangi,
hafa síÖar verið tekin til merkari nota í
veigameiri verkum. Á sviði píanótónlist-
arinnar var Liszt hér einn hinn mesti
brautryðjandi, og mun naumast nokkurt
tónskáld síÖustu hundrað ára vera laust
við áhrif hans að þessu leyti.
Mjög mörg tónverk Liszts teljast til
svo nefndrar „prógram"-tónlistar. Þau
styðjast við skáldlegar eða hókmenntn-