Andvari - 01.01.1952, Side 50

46
Þorkell' Jóhannesson
ANDVARI
þegar útséð var um mál Hörmangarfélagsins vorið 1757, var
hann við því búinn að leggja fram tillögur um nýja skipan í verzl-
unarmálinu. Þótt liann kysi frjálsa verzlun öllu öðru Iremur, taldi
hann þá tilhögun enn vart tímabæra, enda ekki minna um vert,
að verzlunin væri rekin með þátttöku landsmanna sjálfra. Lagði
hann til, að aflað yrði lánsfjár með veði í fasteignum hér á landi
og fé þetta, 150 þús. rd., yrði svo framlag fslendinga til verzl-
unar, sem rekin yrði um sinn með einkaleyfi í félagi við danska
kaupmenn. Jafnframt vildi hann skipuleggja vöruflutninga til
landsins með nýjum hætti til reksturssparnaðar. Voru þessar til-
lögur bæði nýstárlegar og að mörgu hyggilegar. Leigulaus skyldi
þessi verzlun vera, en konungur fá leigutapið bætt með tolltekj-
um. Málið var rætt á Alþingi 1757 og síðan valin nefnd til að
gera fullnaðar ályktun um það. Féllust nefndarmenn að lokum
á tillögurnar og því næst lagði Skúli þær fyrir stjórnina. Horfði
um hríð til þess, að þær fengi framgang. En þó lór svo, að einn
mesti áhrifamaðurinn í fjármálastjórninni, Thott greiti, lagðist
á móti því og taldi óráð að gera svo róttækar breytingar í einum
svip, heldur skyldi leigja einstakar hafnir fyrst um sinn og sjá,
hverju fram yndi. Skúli fór þá fram á, að iðnaðarstofnanirnar
fengi verzlunina í Hólminum og í Húsavík nyrðra, og var því
vel tekið. En állt strandaði þetta á því, að kaupmenn fengust
ekki til að bjóða í hafnirnar, enda höfðu Hörmangarar samtök
um að spilla fyrir því, og félag þeirra neitaði að eiga nokkurn
hlut að Islandsverzluninni, nema með því skilyrði, að þeim Skúla
og Magnúsi Gíslasyni, sem nú var orðinn amtmaður, yrði vikið
úr embætti. Lauk svo, að stjórnin ákvað að annast sjálf verzlun-
ina og var þetta upphaf konungsverzlunarinnar fyrri, 1759 til
1763.
Með konungsverzluninni breyttist aðstaðan. Samvinna tókst
góð með innréttingunum og verzlunarstjórninni. En skyndilega
skiptist veður í lofti. Með ársbyrjun 1764 tók Almenna verzlunar-
félagið við íslandsverzluninni og þvert á móti vilja Skúla voru
innréttingarnar sameinaðar verzlunarfélaginu. Leið ekki á löngu,