Fálkinn - 20.07.1960, Blaðsíða 10

Til Heklu fyrir 210
árum og I dag
; Þegar Eggert og Bjarni gengu
fyrstir manna á Heklu, hafði hún
ekki gosið í 70 ár, „og óttast þeir
sem i grennd búa, að eldur brjótist
úi í henni innan skamms og þá enn
ákaflegri en áður“, segir Eggert.
Enda kom það fram 1766. Enn gaus
Hekla 1845 og síðast 1947, og þau
gos breyttu fjallinu mikið. Það er
því alls ekki auðvelt fyrir þá, sem
ganga á Heklu í dag, að átta sig á
lýsingum Eggerts og Sveins. En sá
sem fræðast vill um þetta fræga
Svona leit Hekla út í augum sir George Mackenzie.
Þann 20. júní 1750 gengu
tveir frægir tslendingar á
Heklu: Bjarni Pálsson, síðar
landlæknir, og Eggert Ólafs-
son, fyrstir manna. Tuttugu
árum síðar kom Uno von Troil,
síðar erkibiskup í Uppsölum,
á Heklutind (þó getur það
ekki talizt víst). En Sveinn
Pálsson gekk á tindinn 1793
og aftur 1797. Hekla er orðin
allbreytt frá því sem þá var,
því síðan hafa orðið tvö stór-
gos í sjálfu fjallinu.
fjall nú, getur svalað þorsta sínum
í hinni frábæru Heklulýsingu Guð-
mundar Kjartanssonar (Árbók Ferða-
félagsins 1945), sem er ítarlegasta
Heklubók, sem út hefur verið gefin.
Engin hefur kannað myndunarsögu
Heklu betur en Guðmundur.
En Hekla var lævís og vanþakklát.
Það er líkast og hún hafi gert sér
leik að því að biða með síðasta gos-
ið til þessa, þangað til bókin um
hana var komin út, til þess að reyna
að gera hana úrelta. En þar mun
koma krókur á móti bragði, og næsta
útgáfa Heklubókarinnar kemur út
með viðauka eftir Guðmund. Og þeg-
ar hafa komið út lýsingar á gosinu
1947, þar á meðal hin ágæta mynda-
útgáfa „Eldur í Heklu" með lýsingu
dr. Siguröar Þórarinssonar, sem Alm.
Bókafélagið gaf út.
Nú talar enginn um Heklu sem
viðhafnardyr að bústað kölska. En
öðruvísi var þetta fyrir 210 árum.
Eggert segir svo;
„Þegar við vorum komnir að Sel-
sundi, kotbæ einum, sem er næsti
Nú er liestaréttin undir hrauni. Páll Jónsson tók myndina.
bær við Heklu, reyndum við að fá
bóndann þar til að vísa okkur leið.
Hann var nákunnugur umhverfi
fjallsins, en hafði alddrei komið að
rótum þess. Almenningur taldi þaö
ofdirfsku, að ætla að rannsaka Heklu,
og það var fullyrt, að ómögulegt
væri að komast upp á fjallið fyrir
háskasamlegum leirpyttum, sem
væru allstaðar kringum það, þar sem
allt væri fullt af rjúkandi og brenn-
andi brennisteini. Uppi á fjallinu,
var sagt, væru sjóðheitir goshverir
og gínandi gjár, sem spúðu eldi og
reyk án afláts. Ennfremur var okk-
ur sagt, að þar væru undarlegir,
svartir fuglar, likastir hröfnum á
vöxt, en með járnnefjum, og réðust
þeir á alla, sem dirfðust að ganga
á fjallið. Hið síðasttalda atriði var
gömul bábylja, sem sprottin var af
hjátrú þeirri, sem hvílt hefur á fjalli
þessum um öll Norðurlönd .... Við
spurðum bóndann, hvort hann hefði
orðið nokkurs þessa var eða séð eld
eða reyk gjósa upp úr fjallinu eða
í námunda við það, og kvað hann
nei við því. Hins vegar var fylgdar-
maður okkar að Selsundi fullur hjá-
trúar og imyndunar um þá hluti .... “
Það er skemmst frá að segja, að
þeir Bjarni og Eggert komust upp
á tindinn á miðnætti, en ekki geta
þeir um hvenær þeir lögðu af stað.
„Allt var þar kyrrt og ekkert að
sjá nema ís og snjó. Þar voru engar
gjár né vatnsföll og því síður sjóð-
andi hverir, eldur og reykur. Bjart
var sem um dag og sáum við víða
vegu af fjallinu. Við sáum þaðan
alla Austurjökla, og lengst í burtu
sást einstakt, ferhyrnt f jall, sem líkt-
ist háreistri höll. Sagði bóndinn okk-
ur að það væri Herðubreið."
----Þrír merkir menn, sir Joseph
Banks, Solander grasafræðingur og
Uno von Troil gengu á Heklu 20 ár-
um síðar, og í hinni ágætu bók sinni,
Islandsbréfum, gortar von Troil af
því, að þeir hafi gengið á tindinn
fyrstir mennskra manna! Þetta voru
bein ósannindi, og jafnvel sennilegt
að þeir hafi ekki komizt á tindinn
sjálfan, því að ekki lýsir von Troil
10
Falkinn, 24. tbl. 1960