Fálkinn - 18.04.1966, Blaðsíða 14

LEYNDARDÓMAR MANNSHUGANS
þ. e. a. s. hún er tiltölulega vægur geðsjúkdómur. Tauga-
veiklaður sjúklingur getur verið afbrigðilegur einungis á viss-
um sviðum og algjörlega með öllum mjalla að öðru leyti.
Hann veit oft, að eitthvað amar að, og getur stundum átt
þátt í að koma sjálfum sér á bataveg. Geðveiki er miklu al-
varlegri og kemur fram í öllu atferli hins sjúka. Sá, sem geð-
veikur er, hefur að einhverju eða öllu leyti slitnað úr tengslum
við veruleikann.
Nú má heita almennt talið, að taugaveiklun eigi rætur sínar
að rekja til umhverfisins, þ. e. a. s., að henni valdi hiti og
þungi dagsins. Allt fullorðið fólk — og mörg börn — hefur
byrðar að bera, og meðal fullvaxinna eru þeir fæstir, sem ekki
reyna að létta sér byrðina með því að grípa til þess, sem
geðlæknar kalla hugsýkisvarnir. Sumir eru alltaf síðbúnir,
sumir eru haldnir óstjórnlegri hreinlætishvöt, sumir eru ergi-
lega gleymnir á stefnumót. Taugaveiklaðir menn beita ýmsum
brögðum til að vekja á sér athygli, afla sér hróss eða hrekja
á brott ógeðfelldar hugsanir. Venjulega er orsökin sú, að
þeir eru í rauninni óframfærnir, óttast að þeir séu óþrifnir
og þess vegna óverðugir, eða vilja forðast einhver ógeðfelld
minnistengsl. Að baki allri taugaveiklun liggur, með öðrum
orðum, geðræn togstreita eða misklíð.
LEYNT EÐA LJÓST
Sjúkdómseinkenni taugaveiklunar eru mörg og margvísleg.
Til dæmis má nefna:
KVÍÐNI: Sérhverri geðstreitu fylgir nokkur kvíði. Því harð-
ari sem streitan er, því meiri er kvíðinn. Ef ekki finnst nein
lausn éi alvarlegri geðstreitu, verður að búa við hana eftir
beztu getu. Stundum tekst að þoka streitunni burt úr vitund-
inni, stundum skýtur henni aftur upp. en alltaf veldur hún
talsverðum kvíða. Fullorðnum syni getur til dæmis verið
sífelldur ami að elliærum föður á heimilinu, en hann getur
hvorki losað sig við föðurinn né látið gremju sína í Ijós án
þess að finna til sektar. Árum saman lætur sonurinn sem allt
fari vel með þeim feðgunum. En hann getur ekki dulið kvíð-
ann, sem undir býr. Hann kemur fram í þeirri mynd, sem á
máli geðlækna kallast dulkvíði, af því að hann virðist enga
orsök eiga sér. Þetta tilefnisleysi kvíðans eykur enn á van-
líðan sonarins. Hann getur þjáðst af sífelldum áhyggjum og
óróa, lystarleysi, svefnleysi og þreytu. Að honum getur sett
óskiljanlegan hjartslátt, skjálfta eða andarteppu. Kvíðni get-
ur með ýmsu móti orðið til þess. að líkaminn bíði alvarlegt
tjón.
MYNDUNARVEIKI: Sá, sem er hugsjúkur af
kvíða, tjáir kvíða sinn á einhvern hátt og
reynir að búa við vandkvæði sín. Hinn ímynd-
unarveiki reynir aftur á móti að komast undan
á flótta. Starfsmaður, sem hefur beyg af yfir-
manni sínum, getur fengið kvíðniseinkenni,
þegar hann sér yfirmanninn koma. Hann
kvartar þá um lasleika. Ef hann sleppur við
að hitta hann með því að skreppa á sjúkra-
stofu fyrirtækisins, getur svo farið að hann verði þaðan í frá
veikur í hvert sinn. sem yfir vofa ógeðfelldir samfundir.
VEIKINDIN, sem hinn ímyndunarveiki heldur að hann þjá-
ist af, líkjast sjaldan nokkrum þekktum sjúkdómi, en hann
er venjulega sjálfur mjög fundvís á „sjúkdómsgreiningu".
Hinn ímyndunarveiki er venjulega mjög svartsýnn í forsögn-
um um líðan sína, en í rauninni er hann ekki kvíðinn um
hana. ímyndunarveikin á sammerkt við flest hugsýkisundan
brögð í því, að hún veldur fleiri vandkvæðum en hún leys-
ir. Hinn ímyndunarveiki á það á hættu að biða með tím-
anum alvarlegt tjón, ekki einungis á starfsorku heldur einnig
á lífsgleði sinni.
SEFASÝKI: Stundum reynir hinn hugsjúki að komast frá
14 FÁLKINN
geðstreitu sinni með því að fá líkamleg einkenni einhvers
raunverulegs sjúkdóms. Þessari tegund taugaveiklunar hef-
ur á íslenzku verið valið heitið „sefasýki", sem kemur í
stað grísk-latneska heitisins ,,hysteria“. (Sefasýki má ekki
blanda saman við það atferli, sem í daglegu tali er kalÞ
að ,,hysterískt“, svo sem þegar konur æpa og gráta af ótta «
eða reiði.) í sefasjúku ástandi getur hermaður, sem gripinn
er skelfingu við að leggja til orrustu, skyndilega misst sjón-
ina Þótt engin vefræn bilun sé á augum hans, er hann bók-
staflega sjónlaus. Sefasýkiseinkenni geta verið svo nauðalík
einkennum raunverulegra sjúkdóma, að skurðlæknar hafa lát-
ið glepjast og skorið upp sefasjúklinga af misskilningi.
FÆLNI: Fælni er þýðing á „phobia“, sem þýðir ótti eða
hræðsla, og sú tegund hugsýki, sem kölluð er fælni, er rök-
vitslaus ótti, sem kemur í stað raunverulegs en dulins ótta.
Tökum það sem dæmi, að gift kona leggi hug á matvöru- ■
kaupmann í grenndinni. Hún óttast að tilfinningarnar muni
hlaupa með hana í gönur og lætur því sem þær eigi sér ekki
stað. Á leiðinni heim úr búðinni verður hún þess vör, að
umferðarstraumurinn á götunni fyllir hana skelfingu. Þetta
skýrir hún sem svo, að hún sé hrædd um að verða fyrir bifreið.
Þaðan í frá fer hún aldrei í búðina vegna þessarar nýtilkomnu
„fælni“ við umferð — ekki aðeins á leiðinni í búðina, heldur
hvar sem er. Hún sneiðir hjá kaupmanninum með því að
láta manninn og krakkana kaupa í matinn, en þar eð um-
ferð verður ekki umflúin í nútímaborg, er hún í rauninni
fangi fælni sinnar á sínu eigin heimili.
SÚT: Taugaveiklun af þessu tagi, sem oftast er nefnd þung-
lyndi, kemur fram sem langvinn mæða og dapurleiki. Hún
getur verið eftirköst alvarlegrar vanheilsu eða ástvinamissis,
sem dregið hefur kjark úr sjúklingnum og vakið hjá honum
þráláta vanmáttar- og vanmetakennd. Hann leggur allt út á
versta veg, jafnvel það, sem honum gengur vel. Hann flýr
ekki ótta sinn, heldur gefst upp fyrir honum.
Hvernig sem veiklun hans lýsir sér, á hinn taugaveiklaði
ekki aðeins erfitt sjálfur, heldur er hann öðrum erfiður í
sambúð. Einkennilegheit hans og athafnahömlur eru venju-
legu fólki skapraun. (
VERÖLD HINS GEÐVEIKA
Geðveikur maður er allur annar en hinn taukaveiklaði.
Taugaveiklun gerir menn erfiða og vanhæfa einungis í vissum 4
efnum; geðveiki fylgir manngildismissir og víðtæk þjáning.
Geðveiki er til í vægri mynd, og stundum nægir geðsjúkling*
um að ganga til læknis, en langoftast þurfa þeir hælisvist.
Sjúkdómseinkenni þeirra gefa sýn inn í allt aðra veröld en
þá, sem geðheilt fólk kannast við — veröld hugaróra, ofskynj-
ana, hugsanabrengla og ýktra geðshræringa.
Flestir geðsjúklingar á geðsjúkrahúsum eru þar að leitá
lækninga á annarri hvorri megintegund geðveikinnar: geð-
klofa eða geðlátum.
GEÐKLOFI: Geðklofasjúklingur getur ekki einbeitt sér að
einni hugmynd eða haldið sér við efni. Tal hans og atferli er
ruglingslegt og samhengislaust, fullt af orðum og athöfnum,
sem hann kann að leggja einhverja merkingu í en aðrir fá
ekki skilið. Hann á það til að hrópa „Ekki byrla mér eitur!“
þótt enginn bjóði vott né þurrt. Hann getur verið allan daginn.
að sópa herbergið sitt með ímynduðum kústi.
Geðklofi er langtum algengari en geðlæti, og geðlæknar
greina á milli ýmissa tegunda hans. Fjórar þær helztu eru
kallaðar einfaldur geðklofi gelgjuklofi, stjarfaklofi og of-
sóknarbrjálæði.
„SINNUSLJÓR, GEÐSLJÓR, GÁFNASLJÓR“
EINFALDUR GEÐKLOFI: Við einfaldan geðklofa einangrast
sjúklingurinn tilfinningalega. Hann veit af umheiminum en
er tómlátur um hann, dregur sig út úr honum. Annað fólk
er honum lítils virði. Þessi sjúkdómur leynir sér iðulega, og