Fálkinn - 18.04.1966, Blaðsíða 20

MÓNÓDRAMA ER
fram, að röddin væri minn veikleiki, mitt handicap eins og
hann orðaði það, og ég var einmitt með komplex út af henni.
En þessir góðu menn gengu svo langt í gagnstæða átt, að
þeir létu mig fá alla kennslu í raddbeitingu ókeypis meðan ég
var í skólanum!
„Ég fékk prýðilega leikþjálfun á öllum sviðum, en þegar
fram í sótti fannst mér eitthvað vanta í kennsluna til að ég
væri alveg ánægð. Ég fór að velta fyrir mér hvað ég gæti
gert, og af einskærri tilviljun barst lausnin upp í hendurnar
á mér.
„Þá leigði ég litla íbúð í skýjakljúf sem hafði verið byggð-
ur utan um Roerich safnið. Roerich var iistmálari og heim-
spekingur sem barðist fyrir því með oddi og egg, að allar
listgreinar störfuðu saman, og þessi bygging var tilraun til
að .sameina undir einu þaki sem flestar þeirra. Þarna var
listásafn, dásamlegt bókasafn málaraskóli, myndhöggvara-
skóli, ballettskóli, leiklistarskóli og margt fleira. Frægir lista-
menn af ýmsum þjóðernum önnuðust kennsluna, Bretar, Frakk-
ar, ítalir og Rússar meðal annarra. En efri hæðirnar voru leigð-
ar út til listafólks og listnema.
EINN af þeim sem þarna kenndu var hinn heimsfrægi
rússneski listamaður, Michael Mordkin, sem hafði starf-
að við Stanislavsky leikhúsið í Moskvu og síðar verið mót-
dansari Pavlovu í tíu ár. Hanr. kenndi bæði ballett og það
sem hann kallaði mímódrama — það er leikur án orða, meira
drama en mímík, alltaf með tónlist. Ég sá auglýsingu frá
honum þegar ég flutti inn í bygginguna, og þegar ég var að
fara í lyftunni upp á tólftu hæð urðum við stundum sam-
ferða. Mordkin var sterkur persónuleiki, hljóður og kyrrlátur,
en það var eins og eldurinn gæti brotizt út þá og þegar.
Ég hafði á tilfinningunni, að þessi maður myndi geta gefið
mér það sem ég var að leita að, og loks herti ég upp hugann
og bað um viðtal.
„Hann tók á móti mér í bókasafninu stóra á þriðju hæð.
Stóð við franska gluggann í hinum endanum og lét mig
ganga 'alla leið inn til sín í sólarljósinu, það var mjög langt
á mijli okkar. Hann horfði á mig góða stund. Svo sagði hann:
’Ef þér eruð að sækjast eftir frægð þá get ég ekkert fyrir
yður gert‘.
„Þetta kom svo flatt upp á mig, að ég kom ekki upp
orði, stóð bara og starði á hann þangað til hann fór að
brosa Og hann sagðist skyldi taka mig í tíma.
,,Ég lærði hjá honum allan veturinn, fór í tíma bæði í
mímódrama og balletti, og hjá Mordkin fannst mér ég fá
margt sem mig hafði áður skort. Við urðum góðir vinir, og
ég var mikið á heimili hans. Hann kenndi mér að meta rúss-
neska músík, lék oft fyrir mig á píanó eftir tímana — hann
var stórkostlegur píanóleikari — og hann gaf mér nýjan
skilning á rússneskri list.
UM vorið tók ég auk þess tíma hjá rússneskri leikkonu
sem hafði starfað við Stanislavsky leikhúsið. Hún var
hæglát kona, látlaus eins og miklir persónuleikar eru ævin-
lega, og hún sagðist brýna fyrir hverjum sínum nemanda þá
ábyrgð sem hvíldi á herðum listamanna er allra augu beind-
ust að, hve mjög þeir þyrftu að vanda einkalíf sitt og
temja sér fagra eðlilega framkomu. ’Tildur og hégómi eru
verstu óvinir leiklistarinnar1, sagði hún. Oft hef ég síðar
hugsað til þeirra orða.“
Vildi túlka Vonina eftir Watts
„Var það kannski þessi leikkona sem kenndi þér mónó-
drama?“
„Nei, nei, ég byrjaði ekki á því fyrr en seinasta árið mitt
í New York. Það var Mordkin sem benti mér á prófessor
Komisarjevsky, heimsfrægan leikstjóra, leikmyndateiknara og
rithöfund, einnig rússneskan, sem rak leiklistarskóla í New
York og kenndi mörgum starfandi leikurum sem þegar höfðu
HEILL HEIMUR I
getið sér frægð. Mordkin sagði, að hann myndi geta gefið
mér það sem á vantaði, og hann skrifaði meðmælabréf með
mér til hans.
„Prófessor Komisarjevsky var mikilfenglegur persónuleiki
og skarpgáfaður maður, sérfræðingur bæði í rússneskum
leikskáldum og Shakespeare — hann hafði verið fenginn til
Stratford-upon-Avon til að kenna enskum leikurum að túlka
Shakespeare! — og sá bezti kennari sem ég hefði getað f
fengið. Hann sagði mér í fyrsta tímanum, að fyrir næstu
kennslustund skyldi ég gera mér glögga grein fyrir því sálar-
lífi sem ég kysi helzt að túlka og koma með skriflega lýsingu
þess. Þetta verkefni fékk hann öllum sínum nemendum til «
að byrja með, og það var undravert hve fljótur hann var
að finna persónu í leikbókmenntunum sem hæfði óskum hvers
og eins. Ég kom ekki með neina ritgerð í næsta tíma, og
hann hvessti á mig augun og spurði hvers vegna ég hefði
ekkert skrifað. Ég svaraði, að aðrar listgreinar gætu tjáð
betur það sem mig langaði að túlka, og spurði hvort hann
þekkti málverkið ’Hope' eftir Watts, stúlkuna sem situr á
hnetti með bundið fyrir augun og heldur á lýru sem aðeins
einn strengur er eftir á.
„Þá brosti prófessorinn. ’Já‘, sagði hann, ’ég sé, að við
tölum sama málið — það er Nína í Tsjekov sem þér viljið
leika‘.
-jJiG lærði það hlutverk undir handleiðslu hans og síðan
”JPj öll önnur Tsjekov leikrit sem höfðu verið þýdd á ensku,
Ibsen þjálfaði hann mig líka í og síðast en ekki sízt Shake»
speare. Ég get aldrei lýst því hve ógleymanlegt það var að
kynnast meistaraverkum leikbókmenntanna með slíkri leið*
sögn.
„Eftir eitt ár hjá honum lagði hann til, að ég sérhæfði mig
í mónódrama. Sjálfur var hann vinur og samstarfsmaður
Yevreynoffs og hafði unnið að uppfærslu mónódrama þátta
með honum. ’Þér getið einbeitt yður‘ sagði hann, ’og þéf
hafið til að bera það sem ég álít þurfa*
„Seinna árið hjá honum tók ég eingöngu mónódrama og
leikstjórn sem hann kenndi mér ókeypis. Það nám hefur komið
sér afar vel fyrir mig við leikritagerð mína síðar. Hann
hjálpaði mér á allan hugsanlegan hátt, og síðasta vorið mitt i
í Bandaríkjunum vildi hann endilega, að ég héldi mónó»
drama sýningu í New York. En það reyndist svo dýrt, að ég
gat ekki lagt út í það. Ég lofaði honum hins vegar, að ég
skyldi halda sýningu á Islandi þegar ég kæmi heim, og þegar •
ég kvaddi hann gaf hann mér mjög góð skrifleg meðmæli.
Hann vissi að íslenzka Þjóðleikhúsið myndi brátt taka til
starfa og taldi víst, að ég yrði ein af leikkonum þess. En þó
að meðmælabréfið hans greiddi götu mína í leiklistarheim-
inum hvar sem ég ferðaðist í Evrópu kannaðist enginn vi3
hann hér heima.“
Engin tœkifœri við íslenzk leikhús
„Hvað varstu lengi erlendis við leiklistarnámið?“
„Þrjú ár í Bandaríkjunum, síðan í Svíþjóð og Englandi.*'
„Og þú hefur engin tækifæri fengið við léikhúsin hér?“
„Við skulum alveg sleppa þeim kafla ævi minnar. Um
hann vil ég ekki tala.“
Hún brosir, en það er dapurleiki í augunum. „Ég .er eins
og gúmmíbolti," segir hún svo hressilega. „Þó að hann sé
kaffærður skýtur honum alltaf upp aftur. Það liðu nokkur ár
þangað til mér var orðið ljóst, að framtíðin myndi ekki liggja
fyrir mér á íslenzkum leiksviðum. Þá sneri ég mér á ný að
skriftunum. og í þetta sinn sá ég, að ég varð að miða við
mína eigin getu, en ekki bera allt saman við stóru skáldin.
Maður verður að láta sér nægja að gera eins vel og maður
getur á hverju tímabili, þótt það sé aldrei nema ófullkominn
skuggi af því sem mann dreymir um. Ég skrifaði smásögur og
ævintýri og alls konar dellu, ljóð og leikrit, mónódrama þætti
og loks heilt leikrit í því formi, en ég veit ekki til, að það i