Fálkinn - 18.04.1966, Blaðsíða 40

burða væri athugað strax eftir
fæðinguna hvort þörf væri á
blóðskiptum.
Blóðskipti eru framkvæmd
þannig að mjó slanga er þrædd
upp eftir naflastrengsæð barns-
ins. Því næst eru dregnir út 20
miliilítrar af blóði barnsins
og öðrum 20 ml. af blóð-
flokki móðurinnar dælt inn í
það. Þessu er svo haldið áfram
þangað til 500 ml. (% lítrij af
blóði hafa vérið dregnir úr blóð-
rás barnsins og öðrum 500 ml.
dælt í hana. Oft verður að endur-
taka þessi blóðskipti fyrsta sólar-
hringinn.
Börn með þennan sjúkdóm
fæðast oft með gulu og alltaf
kemur hún í ljós á allra fyrstu
klukkustundunum eftir fæðingu
ef ekki eru gerð blóðskipti.
Gula, sem kemur nokkrum dög-
um eftir fæðingu er allt annars
eðlis. Hún orsakast af K-vitamín-
skorti og læknast við K-vítamín
gjöf (helzt með dælingu í hold).
(Eftirprentun bönnuð).
Næsta grein: SKÓLASKOÐUN.
• Frá málaferíum
Framh. af bls. 27.
Uppúr þessu varð Hallur eirð-
arlítill; hann mun hafa kvænzt
aftur, en um þá konu er ekkert
vitað. Hann dvaldi víða og fór
sjaldan friðsamlega. Þó efni
þrytu var það vopnið gripið,
sem ekki varð af honum hrifið,
gáfan; og taka þjóðsögur í þann
mund mjög fagnandi við Halli.
Sjálfur var Hallur sakaður um
gaidra í málavafstri sínu, og
mun hafa haft trú á sér sem á-
kvæðaskáldi, enda var tekið
undir það af alþýðu manna.
3.
Hallur Magnússon var nú
kominn á efri ár, og fluttist þá
vestur í Húnaþing; bjó hann
fyrst í Vatnshlíð undir Vatns-
skarði.
Varla mun Hallur hafa geing-
ið gruflandi að því, að þar flutti
hann í nágrenni við ærinn
keppinaut: sjálfan höfund
Fjósarímu, kraftaskáldið Þórð
bónda Magnússon á Strjúgi í
Langadal, eitt nafnkenndasta og
vinsælasta alþýðuskáld þeirr-
ar aldar. Þótt yrkisefni Þórðar
væru oft léttvæg var kveðskap-
ur hans ævinlega lipur og geð-
þekkur; kannski vita fæstir, að
þessi alkunna vísa er úr
Mæðgnasennu eftir Þórð:
Við skulum ekki hafa hátt,
hér er margt að ugga;
í allt kvöld hef ég andardrátt
úti heyrt á glugga.
Þórður var nokkru yngri en
40 FÁLKINN
Halluf og vinsældirhansblæddu
Halli í augum. Sagan hefur líka
kunnað að draga upp og varð-
veita eftirminnilega svipmynd
af fyrsta fundi þeirra Halls og
Þórðar; þeir mætast á förnum
vegi. Hallur er að sjálfsögðu
uppi með túlann og byrjar árás:
Fræða örin furðu mjó
fram af boganum renni —
en kemst ekki leingra; Þórður
er í ham líka og botnar á stund-
inni:
í morgun hvessti ég mína þó,
máttu sjá við henni.
Sú varð líka raunin. Hófust
þegar ýfingar með þeim og
héldust meðan báðir lifðu.
Þeir hafa þó verið óskaplíkir,
og hvergi er Þórði brugðið urn
hrekki eða áleitni að fyrra
bragði. Af skiptum þeirra segja
munnmæli margt þjóðtrúar-
kennt, og fara hér á eftir
nokkrar slíkar sagnir.
„Hallur bjó um tíma í Vatns-
hlíð. Þórður kom eitt sinn þáng-
að, er Hallur var ekki heima;
bauð kona hans honum til bað-
stofu og vísaði honum til sætis
á rúmi þeirra hjóna, því að
svo hafði Hallur fyrir mælt,
áður en hann fór af stað. Þórð-
ur greip hund sinn og fieygði
upp í rúmið, en hann drapst
þegar. Að því búnu settist
Þórður í rúmið, og sakaði þá
ekki.
Einhverju sinni sendi Hallur
Þórði draug í hundslíki, en
hann sneri sendingunni aftur
til Halls með vísum þessum:
Míns ei njóta máttu falls,
meiri kraftur verði;
farðu bölvaður, hundur Halls,
heim að föðurgarði.
Burtu flæmdur, bið ég nú
bragarkrafti mínum,
nætur allar urra þú
yfir Halli þínum.
Frá Vatnshlíð fór Hallur
vestur að Kárastöðum vestan
Blöndu, og hélzt ávallt óvin-
átta með þeim Þórði. Þá var
það, að Hallur magnaði hest og
sendi Þórði, en hann kom hon-
um fyrir með kveðskap.
En svo er sagt, að þeir Hall-
ur og Þórður hafi dregið fjár-
muni hvor frá öðrum, og er
saga sú til þess, er nú skal
greina. Eitt sinn voru menn
á gangi með fram Blöndu kvöld-
ið fyrir hvítasunnu. Þeir sáu þá,
að sauðarkrof mikið rak ofan
eftir ánni niður frá Kárastöð-
um, og stóðu hæklar upp. Þetta
kvöld var Þórður á stjái niðri
við Blöndu undan Strjúgi, og
hugðu menn, að hann hefði
tekið á móti rekanum, en seitt
fyrst krofið frá Halli bónda.
Eitt sinn var Halli send send-
ing, er hann var á ferð úti í
Fljótum, og var svo fyrir mælt,
að sendingin skyldi ráðast að
honum, hvar sem hún hitti
hann. Flestir segja, að sending
þessi væri frá Þórði á Strjúgi.
Jafnskjótt og Hallur varð var
draugsins, hörfaði hann undan
honum upp á fjall eitt í Austur-
Fljótum, nálægt Holtsstiginu.
Þetta var um sumar. Komst
Hallur á snjófönn eina og gat
varið sig þaðan, þangað tilhann
fékk ráðrúm til þess að taka
á móti draugnum, annað hvort
með ákvæðum eða öðrum fjöl-
kynngisbrögðum. Sagt er, að
honum vildi það til lífs, að
þeim, sem hafði sent sending-
una, hefði gleymzt að taka það
fram, að draugurinn skyldi ráð-
ast að Halli á snjó jafnt og ann-
arsstaðar, og að hann hefði
varla getað borið. af henni að
öðrum kosti, því að mjög var
draugur þessi magnaður“.
Sagnir þessar eru teknar eft-
ir Þjóðsögum Ólafs Davíðsson-
ar; þess má geta, að Holtsstig
gæti verið mislestur hans fyrir
Hallsstig, en í ritum Gísla Kon-
ráðssonar er getið um örnefnin
Hallsstig og Hallsfönn í Fljót-
um, og séu þau kennd við Hall
Magnússon.
4.
Þjóðsögur lykta svo skiptum
þeirra Þórðar og Halls, að Hall-
ur kvað holdsveiki á Þórð en
Þórður auðnuleysi á Hall. Átti
Þórður þó að hafa kveðið af sér
veikina öðrum megin, en ekki
viljað freista almættisins með
því að kveða hana burtu með
öllu. Ævi beggja var raunar í
samdæmi við ákvæðin: það er
rétt, að Þórður varð holdsveik-
ur, og á auðnuleysi Halls var
tæplega bætandi. Hallur mun
sjálfur hafa treyst sér til á-
kvæða og gefur það ef til vill
í skyn í vísum þessum úr kvæð-
inu Sjálfdeilum:
Kveða má enn svo kíminn brag
ef kappar málið herða,
annars mundi augnalag
ekki fegra verða.
Hugsa ég bæði heyrn og mál
hrörna nokkuð kynni,
bölið svo koma, þó bjargist sál
ef biður af hjartans grunni.
Þar með gjörvallt listalán
og lífið sjálft í æðum;
hlotið hafa menn heilsurán
af hættum fyrnskukvæðum.
Víst er og, að snemma hefur
sagan af gerníngum þessum
komizt á gáng. Þegar árið 1627
skrifar séra Guðmundur Einars-
son í riti sínu, Hugrás: „Hver
auðnuleysi Halls Magnússonar
norðlenzka og vanheilsu Þórð-
ar á Strjúgi til búið hafi, það
vitnast þá Kristur kemur að
opinbera það í myrkrunum er
hulið“.
5.
Talsvert er varðveitt af kveð-
skap Halls Magnússonar, og hef-
ur hann verið í nokkrum
metum og nafnkenndur sem
slíkur, kallaður í ritum Kvæða-,
Rimna- eða Skáld-Hallur. Víða
hefur farið vísa Halls um
Staðarhóls-Pál og Orm Sturlu-
son, þegar þeir hröktu frá
Möðruvöllum ekkju Þorleifs
Grímssonar, en settust sjálfir
að sumbli í búinu:
Á Möðruvöllum minnkar gull,
mest er af staðnum virðing full,
Páll og Ormur með penínga
krull
plokka þann stað og halda.
Hvað skal ég grundum gjalda
fyrir góða skemmtan víns?
Af meiri háttar kvæðum
Halls þykja Sjálfdeilur beztar;
þær orti hann á efri árum, þeg-
ar hann tók fremur að kyrrast,
enda er þar mikið um siðfræði
og heilræði, innan um ádeilu
og kvartanir. Um málastapp
sitt orti Hallur kvæðið Hug-
dælu, 324 erindi undir ljúflíngs-
lagi, níð og ótuktarskapur um
hina og þessa Skagfirðinga,
einkum um þá bræður, Jón lög-
mann og Sigurð. Hallur hefur
kveðið Hugdælu 1582 og þá bú-
ið í Hólakoti á Höfðaströnd.
Einnig orti Hallur rímur af
Vilmundi viðutan útaf sam-
nefndri riddarasögu, og þykja
þær víða allvel kveðnar. Þykja
mansaungvar þar klúrir sumir.
Hallur nefnir ferskeyttan hátt
fyrstur því nafni — I þessari
vísu úr Vilmundar rímum:
Ferskeytt verð ég fræða spil
að finna hríngatróðu,
ljúflega þar með leita til
ef launar mér þetta góðu.
Vilmundarrímur orti Hallur
fyrir Jón sýslumann Marteins-
son, en það vinfeingi átti eftir
að grána, einsog að framan er
rakið. Virðist sýslumaður hafa
beðið Hall að yrkja fyrir sig
rímurnar, svo sem þessar vísur
votta:
Fræða karfinn fer ei greitt
fram með slíkan vanda,
Marteins arfinn mig hefur beitt
að mansaungs smíðinu standa.