Fálkinn - 18.04.1966, Blaðsíða 19

þarna í raun og veru. Þetta má ekki verða eins og eintal —
það er stór munur á mónódrama og mónólóg. Sviðið getur
verið fullt af fólki, og áhorfendurnir þurfa að sjá það lifandi
fyrir sér og skynja þetta sem samleik, ekki ræðu eins leikara.
Leikstjórn er ekki síður nauðsynleg við mónódrama en hefð-
bundin leikrit. Það má ekki vera neitt handahófskennt varð-
ándi staðsetningar á sviðinu, persónurnar verða að vera á
ákveðnum stöðum, og aðalpersónan fylgir eftir hreyfingum
þeirra sem hún talar við með því að renna kannski til aug-
unum eðá snúa höfðinu. Oftast talar hún við eina persónu
í einu, en stundum fleiri. Allt þetta þarf að koma greinilega
í Ijós. Maður verður að sjá hinar persónurnar skýrt fyrir sér,
hæð þeirra, sérkenni, útlit og fas, og þegar persónu er svarað
tekur maður upp blæbrigði hennar, svo að áhorfendurnir
skynji sálartýpu mótleikarans.“
EN þegar leikin eru hlutverk t. d. úr Shakespeare eða
Ibsen eins og þú hefur gert?“
„Þá þarf að umskrifa verkið sérstaklega fyrir mónódrama,
taka aðalpersónuna út úr leikritinu og nota bæði hennar eigin
órð og eitthvað af setningunum sem hinir segja. Það verður
að fylgja sömu reglum og í mónódrama þáttum — sem sagt
gefa áhorfendunum þá tilfinningu, að fleiri séu á sviðinu en
túlkandi aðalhlutverksins.“
„Er það ekki enn erfiðara í útvarpi?"
„Þar hefur röddin allt að segja, blæbrigði hennar og fram-
sagnarmáti. Það krefst vissrar tækni náttúrlega."
„Hvernig er með leiktjöld og búninga í mónódrama?"
„Upphaflega var til þess ætlazt, að sérstök tjöld og bún-
ingar væru notuð við hvern þátt, en flestar leikkonur núna
láta sér nægja eina leikmynd og hafa búninginn einfaldan,
nota ef til vill sjal eða slæðu til að gera smábreytingar eftir
þörfum. Á sýningunni minni í Iðnó notaði ég búninga og allt
tilheyrandi.“
„Hvaðan er þetta form?“
„Það er kennt við rússneska listamanninn Nikolei Yevreyn-
off, fjölhæfan snilling sem fæddist árið 1879 og lagði jöfn-
um höndum stund á skáldskap og tónsmíði. Hann taldi mónó-
drama afar fullkomið leiklistarform, ekki hvað sízt vegna
þess að það veitti áhorfendum óvenju gott tækifæri til að
einbeita athygli sinni og auðga ímyndunaraflið."
Stcrskáld eða ekki neitt
„Hvernig er með þig sjálfa — ertu kannski fædd með
leiklistarsóttina eins og ýmsar merkar leikkonur?11
„Æ, það er nú löng saga. Ég hef verið að hnoða leir allt
mitt líf, svo mikið er víst. Sem barn og unglingur þráði ég
það eitt að geta orðið ljóðskáld, og ég skrifaði kvæði eftir
kvæði sem ég geymdi í Ijómandi fallegri möppu, en enginn
fékk að sjá þau. Mér fannst ekki nema um tvennt að ræða
í þessu sambandi — annað hvort að verða stórkostlegt skáld
eða steinhætta að yrkja — og þegar ég var átján eða nítján
ára var ég komin að þeirri hryggilegu niðurstöðu, að ég myndi
aldrei geta orðið neitt stórskáld. Þá tók ég mig til og brenndi
öllum leirburðinum mínum og möppunni meira að segja
líka. .. aumingja mappan mín, hvers átti hún svo sem að
gjalda? Ég gafst samt ekki upp við listina; þegar ég sá, að
ég treysti mér ekki til að tjá mig í orðum, fór mig að langa
að verða myndhöggvari. Ég hafði séð listasafn Einars Jóns-
sonar í fyrsta sinn þegar ég var tíu ára og orðið hugfangin.
Einar var mikill vinur foreldra minna og sagði, að sér væri
ánægja að taka mig í tíma. En ég athugaði ekkert, að sú
listgrein krefst auk alls annars gífurlegs líkamlegs erfiðis.
Það fór svo, að ég þoldi þetta ekki, heilsan gaf eftir, og ég
varð veik. Ég tók það mjög nærri mér og hugsaði, að þá
skyldi ég ekki framar fást við neitt sem héti list.“
„Hafði þig aldrei langað að leika?“
„Ef ég á að segja þér alveg eins og er þá fannst mér ég
svo ljót, að það kæmi ekki til nokkurra mála að gerast leik-
kona. Annars hafði ég mikinn áhuga á leiklist, enda alin upp
við óvenjulega leikhúsást. Mamma lék þegar hún var yngri og
var aðalleikkonan á ísafirði um tíu ára skeið, það var lesið
mikið af leikritum á heimilinu, og ég var hrein plága í fjöl-
skyldunni, því að ég var alltaf að herma eftir og leika — ef við
fórum í leikhús lærði ég leikritin og lék þau fyrir hvern sem
heyra vildi, ef við fórum í kirkju þá hermdi ég eftir prestinum,
o. s. frv. Jæja, ég hætti öllum listiðkunum um tíma, og þá
fannst mér lífið tómt og ömurlegt, ekkert nema grá flatneskja.
SKÖMMU síðar auglýsti Lárus Pálsson leikskólann sinn
sem hann var að stofna, og ég spurði mömmu hvort ég
gæti fongið að reyna. Hún hvatti mig óspart, ég komst í skól-
ann og lærði hjá Lárusi í tvo vetur. En eftir skólagönguna
var ég farin að vitkast það mikið, að mér var ljóst, að ég
vissi lítið sem ekkert um leiklist og þráði að afla mér frekari
menntunar. Á þeim árum var eina hugsanlega landið Ame-
ríka, vegna þess að Evrópa var lokuð í stríðinu. Ég sótti um
inntöku í elzta og bezta leiklistarskólann í New York og hélt
síðan vestur upp á von og óvon, lenti á ægilegri ferð, það
voru skotin niður mörg skip í lestinni — ja, ég ætla ekki að
fjölyrða um það. Rétt eftir að ég kom í land varð ég að
ganga undir inntökupróf sem ég kveið afskaplega fyrir,
leika á ensku atriði úr Brúðuheimilið og Rómeó og Júlía fyrir
dómnefndina. Þeir höfðu látið mig vita, að ég fengi ekki inn-
göngu í skólann nema ég stæði mig nógu vel á prófinu, en
eftir á hrósuðu þeir mér heilmikið og sögðu meðal annars,
að röddin væri minn styrkur. Ég varð svo undrandi yfir því,
að þeir urðu að endurtaka það. Lárus hafði nefnilega haldið
DRAUMURINN
(Leiklistin mín)
HjartaS hennar hló.
Hún var ung — og ótti ungan draum.
En — draumurinn varð gamall —
og draumurinn — dó.
Þá sló hjartað hennar hœgar.
Hjartað fann ró.
Og þó — undir niðri auðnan bjó.
Svo kom hret.
Soigin hana gisti —
og sorgin hjartað fyllti.
Hún þakkaði þann blota í þögn — og lét
engan sjá augað sem grét.
Og sorgartár
vökvaði blómið sem brann af þurrk.
Það liðu ár.
Að lokum kom líknandi hrúður á sár.
Hún horfði í undrun á himininn.
Himinninn var blár.
Þetta er sagan um hiartað sem hló.
Sagan um drauminn sem dó.
FALKINN
19