Fálkinn - 06.06.1966, Síða 31

f: Það er aí siglingu konungsskipa að segja, að þau áttu nokkra
jiviðdvöl bæði á Siglufirði og við Hrísey, þar sem kóngur brá
sér á land upp til þess að heilsa upp á niðja gömlu hákarlafor-
mannanna. Virðuiegastar urðu þó að sjálfsögðu móttökurnar
á Akureyri, í höfuðstað Norðuidands. Þar hefur jafnan ríkt
nokkur hefðarbragur, og nú kom á daginn, að þar voru líka
snjaliir fjármálamenn.
EGAR fjörutíu eða fimmtíu hvítklæddar telp-
ur höfðu stráð blómum á veg konungshjón-
anna upp bryggjuna, var boðið í konungste,
þar sem bæjarbúum var leyfð þátttaka gegn
ærnu gjaldi. Þeir, sem ekki höfðu efni á svo
dýrum drykk, fengu að hafast við á svölum
uppi, þar sem vel sá yfir veitingasalinn, og
fylgjast þaðan með því, hvernig kóngar drekka
te. Svalagjaldið var ekki nema fjórar krónur,
helmingur tegjaldsins. Þannig skutu Akureyr-
ingar hinum rauðu ísfirðingum ref fyrir rass, gerðu kóngi gott
en eyddu þó engu úr bæjarsjóði. Þar að auki fengust nógir pen-
ingar til þess að fara með kónginn og fólk hans inn að Kristnesi
og Grund, og seinast brá kóngur sér heim að Hólshúsum, því
að þar var gamall torfbær, og lét ekki staðar numið fyrr
en hann væri bæði búinn að koma í baðstofuna og eldhúsið.
Það var ekki tiltökumál þótt svona hávaxinn maður yrði að
beygja sig, svo að hann ræki ekki höfuðið upp í dyradróttina.
Bæjarsmiðurinn hafði ekki gert ráð fyrir því, að þvílíkur
himnastigi yrði þar á ferð. En þetta var líka tignasti gestur-
inn, sem þau Júlíus Ólafsson og Sigurbjörg fengu í bæinn í
allri sinni búskapartíð.
Á Seyðisfirði var lokið fslandssiglingu hinna tignu gesta.
Konungsskipin létu öll í haf nema eitt, herskipið Geyser,
sem sent var suður um land með Jón Magnússon forsætisráð-
herra og frú hans Það átti að skila þeim heim til Reykja-
vikur.
En nú gerðust dapurlegir atburðir. Forsætisráðherrann var
prestssonur frá Skorrastað í Norðfirði og hafði átt þar æsku
sína. Þar hafði hann síðast komið stúdentssumarið sitt. Árin
höfðu liðið hvert af öðru við nám, embættisannir og stjórn-
málaþjark, og aldrei hafði hann gefið sér tíma til þess að
vitja æskubyggðar sinnar. Nú var liðinn hálfur fimmti ára-
tugur siðan hann hafði litið hana augum.
Þegar Geyser sigldi suður með landi, blossaði upp gömul
löngun til þess að koma enn einu sinni að Skorrastað. For-
sætisráðherrann fékk skipsforingjann til þess að sigla inn á
Norðfjörð að kvöldi 23. dags júnímánaðar. Forsætisráðherrann
fór einn á land um kvöldið þeirra erinda að leggja drög að
því, að hestar yrðu hafðir til reiðu handa honum inn að
Skorrastað daginn eftir. í Nesi í Norðfirði var aldurhniginn
prestur, séra Jón Guðmundsson, litlu yngri en ráðherrann og
hafði verið honum samtíða í Reykjavíkurskóla endur fyrir
löngu. Jón Magnússon kom í hús nafna síns og skólabróður
og spjallaði við hann um stund. Þegar prestur bauð honum
að þiggja eitthvað hjá sér, mæltist ráðherrann undan því,
nema þá helzt eitt mjólkurglas, og kvaðst ekki vera fyllilega
frískur. Þegar hann hafði þetta mælt, fór fiðringur um hann,
og hendur hans kipptust til. í næstu andrá hneig hann niður
á gólfið og var þegar örendur. Líkt og Örvar-Oddur kom hann
heim á fornar slóðir eftir langa útivist til þess að deyja.
Þannig lauk konungskomunni sumarið 1926.
Jón Magnússon var fallinn frá. En eftir lifðu stjórnmála-
menn, sem áttu margvísleg störf fyrir höndum. Eitt var það,
að nú fékk sú hugmynd að minnast þúsund ára afmælis
alþingis með veglegri hátíð byr undir vængi. Það linnti ekki
hvatningargreinum og tillögum og ábendingum um það, sem
gera þyrfti. Einn vakti máls á því að ráðast yrði í það að ryðja
bílfæran veg úr Þingvallasveit og alla leið vestur í Borgarfjörð.
Annar var sá, sem punta vildi upp á þingsalinn. Hann hafði
komið til Hríseyjar um sumarið, sennilega í för með konungi,
er hann gekk þar á land, og séð þar í stofu Páls Bergssonar til-
vitnun eina úr Eddu í fagurlega gerðum eikarramma. Sýndist
honum, að slíkur gripur eða annar viðlíka myndi sóma sér
vel í þinghúsinu við Austurvöll. Og líklega hefur maðurinn
haft alveg rétt fyrir sér — það skiist þeim, sem hugleiðir til-
vitnunina:
Hrörnar þöll,
sús stendr þorpi á.
En ekki er þess þó getið, að slíkt spjald hafi nokkru sinm
verið hengt upp í þinghúsinu. Aftur á móti þótti það reynt til
þrautar, að ekki myndi það verða bolsivikkastjórninni í Róss-
landi að falli, þótt íslendingar þráuðust við enn um stunr5 og
létust ekki vita, að hún hafði öll ráð í hendi sér frá Eyd a-
salti til Kyrrahafs. Danska utanríkisráðuneytinu var þess
vegna veitt heimild til viðurkenningar í nafni fslands. Kann-
ski var það þó varhugavert spor, því að einmitt þetta sumar
lét frú Kollantaj, sendiherra Sovétrikjanna í Osló, uppi afskap-
lega ískyggilegar skoðanir á hjónabaridinu og olli með þvi
mikilli og sárri hneykslan á góðum heimilum í Reykjavík.
Fólkið þar fann svo sem til í stormum sinna tíða.
Utan frá Kaupmannahöfn bárust þau tíðindi, að Stauning
gætist hreint ekki vel að þeirri hugmynd, sem Guðmundur
Finnbogason varpaði fram í Stjórnarbót, kunnu riti á þeirri
tíð, að þjóðhöfðingjar og ráðherrar færu jafnan fremstir, er
hersveitir væru sendar til orrustu og var hann þó með nálega
skothelt skegg, sem huldi alla bringuna. Hitt vakti þó meiri
athygli íslendinga, er í þann tið voru ekki farnir að gefa sig
að ráði að hermálum, að Hinar sameinuðu verzlanir í Kaup-
mannahöfn höfðu látið Svein Björnsson auglýsa til sölu átta
verzlunarstaði, sem þær áttu enn á landi hér, ásamt jarð-
eignum og vélbátum, sem þar heyrðu til. Þetta voru Djúpi-
vogur, Eskifjörður, Vestdalseyri, Bakkagerði í Borgarfirði,
Vopnafjörður, Hesteyri. Bolungarvik og Flateyri. Selstöðukaup-
mennirnir voru að geispa golunni og ekki vonum fyrr. Ymsa
kitlaði í fingurgómana að erfa veldi þeirra. Víðast urðu það
þó kaupfélög bænda, sem tóku við góssinu.
Valtýr Guðmundsson var orðinn aldraður maður og átti
skammt ólifað. Hann var þó enn að skrifa í blöðin um nauð-
syn járnbrauta á íslandi, bæði norðurbraut, sem átti að tengja
Reykjavík og Akureyri saman, og austurbraut. sem átti að
verða lífæð héraðanna sunnlenzku. Og hugmyndir gamla
mannsins um íslenzkt járnbrautarkerfi voru svo sem ekki
rödd aftan úr fortíðinni. Bæjaryfirvöldin í Reykjavík voru
nýbúin að láta gera skipulagsuppdrátt af austurbænum. Þar
gat að líta járnbrautarstöð harla mikla utan við bæinn —
hún lagði undir sig Norðurmýrina nálega endilanga. En
hinum megin Hringbrautar, austanvert við Skólavörðuholtið
voru önnur þrjú mannvirki í röð á teiknipappírnum: Land-
spítalinn syðst, þar sem hann er nú, síðan knattspyrnuvöll-
ur mikill og álitlegur, skeifulaga íþróttaleikvangur á nokkuð
svipuðum stað og Heilsuverndarstöðin er nú.
ÓTT kaupmennirnir í Danmörku væru að gef-
ast upp á verzlunarstöðunum á Austfjörðum
og Vestfjörðum, voru hér og þar í útlöndum
menn, sem ekki voru frábitnir því að ráðast
í eitt og annað á íslandi. Ríkir menn í Eng-
landi létu í það skína, að þeir kynnu að vilja
gera járnbraut austur í sveitir, og Títanfélag-
ið hafði hug á virkjun og járnbrautarlagningu.
Fyrir tíu árum höfðu samvinnusamtök danskra
bænda haft uppi nokkrar ráðagerðir um virkj-
un Lagarfoss og byggingu áburðarverksmiðju þar eystra —
sá hét Karl Sigvaldason, sem var umboðsmaður þeirra hér —
og nú vakti Þórarinn Túliníus enn máls á byggingu saltpéturs-
verksmiðju á Islandi í dönskum blöðum. Það var svo sem
sitt hvað á seyði.
Einn daginn var sagt frá því í Tímanum, að útlend veiði-
skip, einkum frönsk, ,,hafa í seinni tíð fengið sér merkilegt
áhald til að rata, þótt þoka sé, það f jarri landi og geti ekki kom-
ið við venjulegum sjómælingum". Þetta ,,merkilega áhald“
kom þó ekki að gagni nema ..tvær loftskeytastöðvar séu í landi
að styðjast við“.
TJti um sveitir landsins voru plógar farnir að gerast nær-
göngulir við móana, og stórfelld nýrækt í uppsiglingu í grennd
Framh á bls 44.
FÁLKINN 31