Vaka - 01.01.1927, Blaðsíða 13

[vaka]
SJÁLFSTÆÐI ÍSLANDS.
En hver var þá hugsun Jóns? Hún var sú, að útvega
alþingi löggjafarvald í sérmálum þess, fá stjórnina og
fjárforræðið inn í Iandið og láta stjórnina bera ábyrgð
fyrir alþingi. Loforð konungs fékkst um, að ekkert
skyldi útkljáð um afstöðu íslands, fyrri en menn væru
heyrðir i landinu sjálfu, en það dróst, eins og kunnugt
er, í þrjú ár að kalla saman þjóðfundinn, og þegar á
hann var komið, var honum slitið i miðjum kliðum og
oss jafnvel aftur ægt með vopnuðum sjóliðum. En þá
báru þó íslendingar auðnu til þess að verða einu sinni
sammála og mótmæltu í einu hljóði með Jón i fylkingar-
brjósti framferði konungsfulltrúa. Og svo var barizt á
eftirfarandi þingum, einkum 1867, 69, 71 og 73 um fjár-
forræðið og löggjafarvald alþingis, gegn konungsfull-
trúa og hinum konungkjörnu íslenzku embættismönn-
um, þangað til menn komu sér saman um að biðja kon-
ung að gefa landinu stjórnarskrá þjóðhátíðarárið 1874.
En ákvæði stöðulaganna, sem samþykkt voru af rikis-
þingi Dana 1871, um að ísland væri óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis, höfum vér aldrei fengizt til að viðurkenna.
Allir vita, hvernig farið hefir síðan. Þjóðhátíðarárið
færði Kristján konungur hinn níundi oss stjórnarskrána
um hin sérstaklegu málefni íslands, en með henni öðl-
aðist alþingi fjárforræði og löggjafarvald í sérmálum
vorum, sem þó Cnn um 30 ára skeið hnigu undir er-
lendan ráðherra, búsettan í Kaupmannahöfn, dómsmála-
ráðherra Dana. En .3. okt. 1903 hvarf æðsta valdið und-
an yfirráðum Dana og' ,:,heimastjórnin“ settist á laggirn-
ar í Reykjavík þ. 1. febr. 1904. Með sambandslaga-upp-
kastinu 1908 áttum vér kost á því að verða „frjálst sam-
handsland" Danmerkur, en hinn ástsæli konungur vor,
Friðrik VIII., hafði þá ymprað á orðunum „ríkin vor
tvö“; ýmsir risu í móti og uppkastinu var hafnað, þrátt
fyrir marga góða kosti þess. Svo var dyttað eitthvað að
stjórnarskránni með afnámi konungkjörinna þing-
manna o. fl. 1915. Og loks fengum vér með sambands-