Fréttablaðið - 07.11.2009, Síða 34

34 7. nóvember 2009 LAUGARDAGUR
Í
Karlsvagninum segir frá
Gunni, farsælum geðlækni
sem verður fyrir því óláni
að brotist er inn í íbúð henn-
ar. Hún ákveður að fara úr
bænum en neyðist á síðustu
stundu til að taka með sér erfiða
unglingsstúlku, Hugrúnu Lind.
Þær fara í sumarbústað og til að
hafa ofan af fyrir stúlkunni fer
Gunnur að segja henni frá æsku
sinni. Frásögnin vindur upp á sig;
Gunnur er kona sem virðist vera
með allt sitt á hreinu, en undir
yfirborðinu er ekki allt sem sýn-
ist. Smám saman fer Gunnur að
kryfja eigin ævi og sambönd við
annað fólk, sér í lagi móður sína.
Með öðrum orðum, geðlæknir inn
er kominn í meðferð.
Karlsvagninn er mikil karakter-
stúdía, þar sem rýnt er í áhrif
uppeldis á fólk og hvernig hvers-
dagslegir atburðir marka fólk um
aldur og ævi.„Mig langaði fyrst og
fremst að segja áhugaverða sögu,
ekki ádeilu kannski en reyna þó að
sýna fram á þessa andlega hörku
sem hefur alltaf ríkt í íslensku
uppeldi,“ segir Kristín Marja.
„Lengst framan af voru gerðar
sömu kröfur til barna og gerðar
voru til fullorðinna. Börn áttu að
bjarga sér sjálf, vera dugleg til
vinnu og láta helst ekki mikið fara
fyrir sér. Að auki sendu foreldrar
börnin frá sér í nokkra mánuði á
ári til vandalausra. Það var ríkj-
andi einhver aðskilnaðarstefna
sem ég skil ekki og þekkist ekki
hjá öðrum þjóðum.“
Um leið langaði Kristínu Mörju
til að lýsa kynslóðabilinu. „Gunnur
er kona sem getur endalaust sagt
sögur, enda með allar bókmennt-
irnar á bakvið sig, en Hindin hefur
verið mötuð frá unga aldri. Það
finnst mér lýsa lífi unglinga í dag
– þetta stöðuga MSN og SMS; það
vantar eitthvað til að örva ímynd-
unaraflið.
Börn fá fræðslu í skólanum en
það vantar kannski upp á að þau
fái fræðslu hjá foreldrunum. Við
höfum fyrst og fremst hugsað um
að börn fái nóg að borða og verði
stór og sterk; við erum víðfræg
fyrir lægstu tíðni ungbarnadauða
í heimi en á hinn bóginn er félags-
leg þörf barna hunsuð. Og það
getur markað manneskjuna til
frambúðar.“
Hrein og bein mannvonska
Þessi harka gagnvart börnum
segir Kristín Marja að sé enn til
staðar en birtist með öðrum hætti
en áður. „Það eru tvö ágæt dæmi
sem sýna hvernig íslenskt samfé-
lag er beinlínis fjandsamlegt börn-
um. Í fyrsta lagi langur vinnu-
dagur. Það vita allir að menn geta
afkastað sínu á sex tímum. Hér
eru foreldrar með ung börn látn-
ir hanga á vinnustað fram undir
kvöldmat. Ef þeir gera það ekki
eru þeir metnaðarlausir og eiga á
hættu að missa vinnuna. Í staðinn
fyrir að leyfa þessu fólki að fara
heim og huga að fjölskyldunni.
Þetta er hrein og bein mann-
vonska.
Í öðru lagi má nefna miðbæ-
inn. Það er augljóst að þar hefur
aldrei verið gert ráð fyrir börn-
um og ekkert fyrir börn að gera
þar nema að gefa þessum öndum,
sem eru reyndar orðnar að vörg-
um sem bíta. Það eru engin leik-
tæki og vantar allt líf, garða þar
sem fólk getur sest og börn leik-
ið sér. Miðborgin býður börn ekki
velkomnin – samt er hún hjarta
borgar okkar.“
Aldrei talað um karlabækur
Karlsvagninn fjallar líka að stóru
leyti um hlutskipti kvenna fyrr og
nú. Enn og aftur er vinnan mesta
dyggðin. „Íslenskar konur eru í
sérstöðu miðað við konur í öðrum
Evrópulöndum. Þær eignast flest
börn allra kvenna í Evrópu, vinna
lengsta vinnudaginn en eru oft
með meiri menntun en konur
yfirleitt í Evrópu. Þaðan kemur
kannski þessi klisja um sterkar
konur á Íslandi. Auðvitað eru þær
sterkar að hafa haldið þetta allt út,
en hver líður fyrir það?“
Kristín Marja játar að þegar
hún ákvað að verða rithöfundur
hafi hún viljað lýsa hugsunarhætti
kvenna, segja sögu frá þeirra
sjónar horni.
„Mér finnst það dapurlegt
hversu lítið hefur verið ritað um
konur í Íslandssögunni. Hvar voru
þær? Sennilega að þjóna karl-
mönnum svo þeir kæmust í söguna
síðar meir. Mér finnst líka hafa
skort upp á að meira væri skrifað
um líf kvenna og mikilvæg störf
kvenna.“
Að sama skapi fellir hún sig illa
við að vera sagður rithöfundur
sem skrifi eingöngu kvennabækur.
„Það er aldrei talað í þessum dúr
þegar karlar eiga í hlut; ég hef
aldrei heyrt talað um karlabækur,
bækur sem séu skrifaðar út frá
sjónarhorni karla. Þetta sýnir
ákveðna mismunun eða einhverja
lensku, sem er í gangi.“
Hvunndagsdramatík
Karlsvagninn er dramatísk saga
þótt efniviðurinn sé að öllu leyti
sóttur í hversdagsleikann. „Ég
hef reynt að koma auga á dram-
atíkina í hinu kunnuglega,“ segir
Kristín Marja. „Engin átök á yfir-
borðinu en hver og einn með sinn
innri harmleik sem hann tekur
með sér út í lífið. Jafnvel þótt
ekkert hafi „gerst“ í fortíðinni,
engar nauðganir, ofbeldi eða ein-
elti. Hvers vegna er þá manneskj-
an með þennan sársauka og ein-
semd í sér? Eitthvað gerist og það
snýst um samskipti fólks.“
Sögur sem mega ekki fara for-
görðum
Bókin á sér langa sögu, að sögn
Kristínar. „Ég hef alltaf haft
áhuga á uppeldi, oft ímyndað
mér hvers konar uppeldi fólk hafi
fengið, hvaðan það komi og svo
fram vegis. Það er gaman að geta
í eyðurnar. Á blaðamannsárum
mínum, í byrjun tíunda áratugar-
ins, fékk ég þá hugmynd að skrifa
stóra grein eða jafnvel bók um það
hvernig uppeldið mótar persónu-
leikann. Þegar ég tók viðtöl við
fólk spurði ég það oft um eitt og
annað í leiðinni og oft barst talið
að bernskunni. Þegar fólk talar um
bernsku sína er það líka að draga
upp mynd af þjóðfélaginu sem það
býr í. Þetta nóteraði ég hjá mér,
brot úr lífi og uppeldi fólks.
Síðan varð ekkert úr þessu; það
tóku við önnur verkefni og aðrar
sögur bönkuðu upp á. Þegar hug-
myndin fór loks aftur á kreik vissi
ég ekki í fyrstu hvernig ég ætti að
byggja upp sögu úr brotunum; en
langaði til að stilla upp „gamla
tímanum“ andspænis okkar sam-
tíma. Ég er mjög upptekin af
umhverfi mannsins og þar fann
ég tenginguna; flöt til að segja
sögu af konu þar sem ég gat notað
þessi brot, raðað þeim saman til
að skapa persónur og bakgrunn.
Fólk á oft margar sögur sem það
vill ekki að fari forgörðum – sum
brot úr lífi manns verða að komast
á framfæri. Það getur hins vegar
verið erfitt að raða saman ólíkum
brotum til að búa til eina heild en
þegar ég fann þessa tengingu við
umhverfið, vatn og ís, fannst mér
þetta koma heim og saman.“
Maður skrifar ekki með börn á
handlegg
Kristín Marja er seinþroska rit-
höfundur, ef svo má að orði kom-
ast, og var á fimmtugsaldri
þegar fyrsta skáldsaga hennar,
Mávahlátur, kom út. „Ég byrj-
aði snemma að skrifa en fyrsta
bókin kom seint út,“ segir hún.
„Ég var sjálf bundin vinnu og að
ala upp börn. Ég segi bara eins
og frú Eugenía í Karítas án titils.
„Maður málar ekki með barn á
handlegg.“ Og maður skrifar ekki
heldur með þrjú börn á handlegg
– sem ég virkilega var með. Það
var því ástæða fyrir því að ég gat
ekki helgað mig ritstörfum. Ég var
úti í atvinnulífinu, fyrst í kennslu,
síðar í blaðamennsku. Og uppeld-
ið tók mikinn tíma. En það gerði
kannski ekkert til, ég hafði svo
mikinn áhuga á því.
Að hinu er að gæta að ég var
sískrifandi allan tímann. Stund-
um hef ég velt því fyrir mér hvort
það sé einhver munur á því að
byrja snemma eða seint að gefa
út. Eru það betri höfundar sem
byrja ungir? Ég er ekki viss um
það. Ég held að hæfileikar séu
bundnir einstaklingum en ekki
aldri. Hugmyndina að Mávahlátri
fékk ég til dæmis þegar ég var tví-
tug. Mér fannst mig hins vegar, á
þeim tíma, skorta ákveðna reynslu
til að geta skrifað bókina.
Ég tók ákvörðun þrítug um að
verða rithöfundur. Skrifaði fjögur
verk sem fengu öll að fjúka, fannst
þau ekki vera nógu góð. En þau
skrif voru sjálfsagt mjög góð
æfing. Í kjölfarið fannst mér ég
reiðubúin til að koma Mávahlátri
á blað.
Ég er þakklát fyrir að hafa
fengið tækifæri til að taka þátt í
lífinu sem kennari og blaðamaður
áður en ég lagði ritstörfin fyrir
mig. Það var ekki lítill fróðleikur
sem ég fékk þar. En hvort slíkt
geri mann að betri höfundi skal
ég ekki dæma um.“
Það er aldrei talað í þessum dúr
þegar karlar eiga í hlut; ég hef
aldrei heyrt talað um karlabækur,
bækur sem séu skrifaðar út frá
sjónarhorni karla.
Undir sléttu
yfirborði
Karlsvagninn, sjöunda skáldsaga Kristínar Mörju
Baldursdóttur, kom út á dögunum. Í samtali við
Bergstein Sigurðsson ræðir Kristín landlægan til-
finningakulda, samfélag sem er fjandsamlegt börn-
um og bábiljuna um að hún skrifi kvennabækur.
KRISTÍN MARJA „Ég tók ákvörðun þrítug um að verða rithöfundur. Skrifaði fjögur verk sem fengu öll að fjúka, fannst þau ekki vera
nógu góð. En þau skrif voru sjálfsagt mjög góð æfing.“ FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
➜ Í STUTTU MÁLI
Kristín Marja Baldursdóttir fæddist í janúar 1949 í Hafnarfirði.
Hún lauk kennaraprófi frá Kennaraskóla Íslands 1970 og BA-prófi í þýsku og
íslensku frá Háskóla Íslands 1991. Hún kenndi við grunnskóla Reykjavíkur á
árunum 1975-1988.
Árið 1988 hóf hún störf hjá Morgunblaðinu þar sem hún starfaði til ársins
1995. Sama ár kom fyrsta skáldsaga hennar, Mávahlátur, út. Frá því hefur
hún einbeitt sér að ritstörfum. Kristín Marja er gift og á þrjár uppkomnar
dætur.