Vikan - 22.08.1963, Blaðsíða 46

Þegar strengirnir voru liafðir i
drœtti, hél/t „Örninn“ í 600 til
700 feta hæð.
rátt fyrir alla nákvæmni
Andrée's og fyrirhyggju
varðandi undirbúning leið-
angursins og allan útbún-
að, reyndist „Örninn“ hafa einn
afdrifaríkann ágalla þegar til
kom — belgurinn lak gasi. Þetta
kom ekki i ljós fyrr en hann
hafði verið fylltur og frá öllu
gengið til brottferðar, en þá
reyndist ltkinn nema um 35 rúm-
metrum af gasi á sólarhring. And-
rée reyndi að stcðva lekann með
því að bera þéttikvoðu í saum-
ana, en það bar litinn árangur.
Var jjað þá einróma álit og tillaga
allra, sem að leiðangrinum stóðu,
þar á meðal loftbelgsgerðar-
mannsins, að förinni yrði frest-
að og belgurinn annað hvort
saumaður upp eða gerður nýr.
En þá gerðist það, sem ekki
hafði hent Andrée áður á lífs-
leiðinni. Hann þraut kjark. „Ég
hef blátt áfram ekki hugrekki
til að slá leiðangrinum á frest
öðru sinni“, sagði hann, minn-
ugur ]>ess hvernig móttökur
hann hlaut heima fyrir árinu áð-
ur. Sama máli gegndi um félaga
hans báða, þótt báðir væru yfir-
leitt kunnir að þvi að láta sér
fátt fyrir brjósti brenna— þeir
hvöttu Andrée báðir fararinnar,
enda þótt ]>að væri nú komið á
daginn, að „Örninn“ missti allt
að 50 kg burðarmagn á sólar-
liring.
KI. 14.30, þann 11. júlí 1897,
var skipun gefin um að festar
skyldu leystar.
„Strindberg! Fraenkel!" Þre-
menningarnir klifu um borð í
körfuna og teygðu úr sér út fyr-
ir handriðið til að kveðja sam-
starfsmenn sína á jörðu niðri.
, Skerið á!“ skipaði Andrée og
einn af áhafninni á fallbyssu-
bátnum brá hnffi sínum á akker-
isstrenginn.
„Fari það í helvíti!“ tautaði
hásetinn, þegar hnifseggin skar
fingur hans til blóðs.
Andrée hallaði sér út fyrir
borðstokk körfunnar, þegar Iiann
■heyrði tautið. „Já, við erum ein-
mitt á leið þangað", hreytti hann
út úr sér úm leið og belgurinn
hófst hægt á loft.
„Örninn" vaggaði dálítið um
leið og vindurinn fyllti seglið,
en tók siðan stefnu norður á
bóginn.Þegar hann bar út yfir
ströndina gerðist það, að einn
af kjölfestustrengjunum festist
snöggvast í klettaskoru, en það
nægði til þess að loftbelgurinn
tók hættulega dýfu, svo stóra að
botn körfunnar sleikti sjóinn og
þeim félögum vcittist erfitt að
fóta sig í lyftingunni. En í næstu
andrá réttist loftbelgurinn og
hækkaði sig aftur í lofti af sjálfs-
dáðum um leið og strengurinn
slitnaði úr skorunni. í allt að þvi
klukkustund mátti greina loft-
beelginn, þar sem hann bar við
úrgrá ský sem smáminnkandi
depil, unz hann hvarf sjónum í
norðurátt.
Þá hvarf liann sjónum manna
fyrir fulll og allt. Og ekki að-
eins það —■ eftir það spurðist
ekki til ferða þeirra leiðangurs-
félaganna þriggja og enginn
vissi hver orðið hefðu örlög
þeirra þótt ýmsum getgátum
væri að því leitt. Það var ein-
ungis eitt, sem tíminn leiddi
óvéfengjanlega i ljós — að þeir
höfðu allir farizt.
Það var ekki fyrr en þrjátíu og
þrem árum síðar, eða í ágúst-
mánuði 1930, að það tók að kvis-
ast hvers þeir á norska selfangar-
anum „Bratvaag" hefðu orðið vis-
ari í Hvítey. Skipstjórinn var ó-
fús að tefja nokkuð einhverja þá
arðvænlegustu veiðivertið, sem
hann og skipshöfn hans hafði ef
iil vill nokkurn tíma átt í vænd-
um. Þegar „Bratvaag“ mætti svo
öðrum norskum selveiðara,
„Terningen“, á heimleið nokkr-
um dögum siðar, voru fréttirnar
því kallaðar milli skipanna, og
þegar „Terningen“ kom í heima-
höfn, og skipstjórinn, Gustav
Jensen, sagði tíðindin, varð held-
ur en ekki uppi fótur og fit hjá
blaðamönnum. Heimsblöðin
kepptust við að fá á leigu hrað-
skreiða gufubáta til að leita
,.Bratvaag“ uppi og verða fyrst
til.að ná i fréttina. Og þar sem
viðtæki var um borð í sclfangar-
anum — en ekki senditæki —
sendu þau skipstjóranum livert
skeytið á fætur öðru og hétu hon-
um, hvert um sig, feiknafjárfúlg-
um, ef hann vildi halda til móts
við sitt leiguskip, og veita sér
„forgangsleyfi“ varðandi birt-
ingu fréttarinnar.
Þegar hálfur mánuður leið án
þess nokkurt samband næðist
við „Bratvaag", fóru blaðamenn-
irnir að láta liggja að þvi að eitt-
hvað mundi vafasamt við þennan
fréttaflutning Jensens skipstjóra
á „Terningen"; vændu hann jafn-
vel um að hafa lagað fréttina
í hendi sér í auglýsingaskyni, og
mundu minjar þær, sem fundust
í Hvítey, ekki á neinn hátt vera
tengdar heimskautaleiðangri
Andrée’s.
Þann 3. september varð stór-
blaðið „New York Times“ loks
til þess að taka af allan vafa
með forsíðufrétt undir stórletr-
aðri fyrirsögn:
„JARHNESKAR LEIFAR LEIÐ-
ANGURSMANNA FINNAST EFT-
IR 33 ÁR SKAMMT FRÁ ÞAR
SEM LOFTBELG ÞEIRRA
HLEKKTIST Á“.
Næstu dagana urðu fréttirnar
svo smám saman ljósari. Það var
ekki neinum vafa bundið að
minjar þær, sem fundizt höfðu
í Hvítey, voru úr heimskauta-
leiðangri Andrée’s — segldúks-
báturinn, sleðinn, vistaleifarnar,
ryðgaður riffill, fatnaður, gas-
suðuvél og ljósmyndavél — og
ljósmyndaþynnur en í henni.
Þarna höfðu og fundizt tvær
beinagrindur, vafðar loðklæðum.
Önnur var af Andrée og hallað-
ist hún upp að steini, hin af
Strindberg. Bein Fraenkels fund-
ust ekki fyrr en nokkrum vikum
síðar, þegar ýtarlegri leit var
gerð í Hvítey.
Þó var dagbókin mikilvægust
af öllu þvi, er þarna fannst.
Og nú beið allur hinn sið-
menntaði heimur þess í eftirvænt-
ingu að í ljós kæmi hvort skrift-
in væri enn læsileg, eftir að dag-
bókin hefði legið i 33 ár undir
snjó — og ef svo reyndist, hvort
þar mundi skráð öll frásögnin
af h’rakningum og baráttu þeirra
fálaga. Til allrar gæfu hafði
Andrée ekki slakað á nákvæmn-
inni til síðustu stundar. Ilann
liafði fyrst vafið strátróði utan
um dagbókina og síðan oliudúk,
eins þétt og lionum var unnt,
og loks lagt hana við barm sér,
innan klæða. Hún hafði því varð-
veitzt eins örugglega og frekast
var unnt.
Gervöll sænska þjóðin var því
alls hugar fegin, að nú mundi
gátan varðandi örlög og aldur-
tila hinna þriggja djörfu leiðang-
ursmanna loksins ráðin. En sú
varð ekki raunin. Hún varð jafn-
vel dularfyllri en áður. Ekkert
það kom i Ijós, sem bent gæti á
orsök þess að þeir skyldu bfða
bana þá og þar, sem raun bar
vitni. Það var viðlíka og þeir
hefðu farizt i útilegu á Kjölnum
eða fjöllunum i Norður-Sviþjóð.
ann 11. júli 1897, þrem
klukkustundum cftir að
loftsigling þeirra félaga
hófst, voru þeir allir í
bezta skapi og hugðu gott til
ferðarinnar, þrátt fyrir gaslek-
ann. Loftvogin fór stöðugt hækk-
andi og vindáttin liélzt nokkurn-
veginn óbreytt, en brá þó lítið
eitt til austurs. Það olli Andrée
ekki neinum áhyggjum, þvi að
með dráttarstrengjunum mátti
stýra loftbelgnum um allt að
þrjátíu gráður til hvorrar handar
á hlið við áttina.
Andrée ákvað — af þeirri á-
kefð, sem alltaf einkenndi hann
— að þegar væri tími til kom-
inn að senda umheiminum til-
kynningu um hvernig ferðin
gengi. Hann skrifaði þvi fjórar
orðsendingar, sem hann kom af
stað með fjórum bréfdúfum. Litlu
síðar skrifaði liann fimmtu orð-
sendinguna og kom fyrir i málm-
hylki, sem hann varpaði fyrir
borð. Þar var fyrst skýrt ná-
kvæmlega frá siglingarstefnu
loftbelgsins og hæð, en siðan
sagði:
... Fjórum bréfdúfum sleppt
kl. 5:40 G. M. T. Þær flugu í vest-
ur. Við fljúgum nú yfir ísaþök,
sem eru mjög sprungin i allar
áttir. Dýrlegt veður. Skapið ágætt.
Andrée, Strindberg, Fraenkel.
Ofar skýjum síðan 7:45,G. M. T."‘
Tilkynning i hylki, sem varp-
að var fyrir borð tæpri klukku-
stundu síðar, sýndi að þá hafði
„Örninn" náð um það bil 1.800
feta hæð og var kominn á 82
breiddargráðu, 25 lengdargr. aust-
ur. Siglingarhraði loftbelgsins
fór þá þegar fram úr öllum von-
um.
Þannig leið klukkustund eftir
klukkustund og hrifningin, sem
gripið hafði þremenningana við
upphaf ferðarinnar, tók brátt að
fjara út við fábreytni siglingar-
innar.Nú varð eklci annað haft
fyrir stafni en að matast og sofa.
Ekki jók sjónarsviðið undir niðri
fjölbreytnina, endalausir liafís-
flákar, sem straumar og vindur
ýmist hrakti sundur eða rak sam-
an, svo vakirnar breikkuðu og
þrengdust á víxl. Leiðangurs-
mennirnir skrásettu athuganir
sínar og mælingar á hita og vind-
styrk. En þar sem hvorki brá
birtu né veðri, varð sú skrásetn-
ing lítið annað en sífelld endur-
tekning.
Þegar þriðji dagur loftsigling-
arinnar leið að kvöldi, skrifaði
Andrée aðra orðsendingu i nokkr-
um eintökum samhljóða og kom
af stað með bréfdúfum. Kvað
hann ferðina enn ganga að óskum
og skýrði frá stefnu og siglingar-
hæð og liraða loftbelgsins. Orð-
sending þessi var stíluð til „Afton-
bladet“ í Stokkhólmi.
Þetta var sú eina orðsending
frá leiðangursmönnum, sem
komst til skila.
Þennan sama dag greindu þeir
fyrst uggvænleg liljóð — Iágt
brak, þegar ísingin, sem var far-
in að setjast á loftbelginn, brast
og hrundi ofan. Nokkru síðar
varð isingarmyndunin svo ör, að
loftbelgurinn seig fyrir þunga
hennar unz karfan dróst eftir
isnum. Húðin rofnaði þá við
rykkina og lirundi af belgnum,
sem náði þá 500 feta hæð, en
tók siðan brátt að siga aftur nið-
ur á við.
Að kvöldi þessa þriðja dags,
byrjuðu að rætast þa.u spádóms-
orð, sem Andrée höfðu hrotið af
munni, þegar þeir leiðangurs-
menn kvöddu félaga sfna í
Dönskuey. Klukkustundum saman
endurtók loftbelgurinn þessar
sömu hreyfingar — seig smám
saman niður, unz hann dró körf-
una eftir isnum, stundum langar
leiðir, og hóf sig síðan aftur á
loft, bæði fyrir það að isingin
molnaði af honum og leiðangurs-
menn „vörpuðu" út kjölfestunni
með því að rekja strengina fyrir
borð.
Það kom síðar fram, meðal ann-
ars af bréfaskiptum þeirra
Andrées og Friðþjófs Nansen,
að Andrée hafði verið þess full-
viss vikum saman áður en hin
örlagaríka loftsigling hófst, að
hún mundi ekki takast. Ef til vill
hefur hann samt gert sér vonir um
að þeir félagar myndu þó kom-
ast á Norðurheimskautið, og að
sér mætti auðnast að senda um-
heiminum tilkynningu um þann
glæsilega sigur með bréfdúfun-
um, ellegar í málmhylkjum, enda
— VIKAN 34. tbl.