Vikan - 19.01.1967, Blaðsíða 43

sér ekki svo langt að hann vekti
fjandskap þess að ráði.
Nú var aftur tími til þess kom-
inn að fram kæmi mikill for-
ingi, sem hefði getu og vilja til
að hrifsa æðstu völd í ríkinu,
líkt og Maríus og Súlla höfðu
gert áður. En hverjir voru nú
liklegastir til slíkra stórræða?
Um þrjá frambjóðendur var að
ræða — Krassus, Pompejus og
Sesar. Krassus átti óhemju auð-
æfi, hafði stuðning mikils hluta
kjósenda og margra senatora og
gat auðveldlega haft uppi á her-
foringjum, sem fúslega myndu
lána honum legíónir sínar fyrir
hæfilega greiðslu. Pompejus var
hinn mikli hershöfðingi, sem
hreinsað hafði Miðjarðarhafið af
sjóræningjum, sigrað hinn aust-
ræna uppreisnarkonung Míþríd-
ates og sankaði að sér fólki og
fjármunum. Sesar var greinilega
veikastur þeirra þriggja: hann
hafði hvorki peninga Krassusar
né heri Pompejusar. Hvað átti
hann að gera? Auðveldasta ráðið
virtist vera að blása að glóðum
fjandskaparins milli Krassusar
og Pompejusar í von um að þeir
tortímdu hvor öðrum. Líka gat
hann reynt að styðja þann tví-
menninganna, sem sigurvænlegri
virtist. En það var áhættufyrir-
tæki. Myndi sá, sem sigraði, lengi
þola máttarminni keppinaut við
hlið sér? Myndi hann ekki líka
tortíma Sesari?
Ferill Sesars sýnir stórkost-
lega leikni hans í tafli stjórn-
málanna. Hann þurfti á að halda
óhemjumikilli diplómatískri
leikni og óvenjulegum fortölu-
hæfileikum. Þetta hefði senni-
lega enginn annar maður getað.
Hann sannfærði Krassus og
Pompejus um að þeim væri fyr-
ir beztu að semja frið á bak við
tjöldin og gera félag við sig um
að stjórna Róm. Því takmarki,
sem enginn þeirra hefði getað
náð án langs og útslítandi stríðs,
náðu þeir nú sameiningu á einni
nóttu með því að undirrita samn-
ing.
„Allir voru steinhissa", skrifar
Guglielmo Ferraro, ítalskur
skólamaður, sem viðurkenndur
er sem einn mesti fróðleiksmað-
ur, um þetta tímabil rómverskr-
ar sögu. „Rígurinn milli Krass-
usar og Pompejusar hafði verið
meginástæðan til þess, að hin
afturhaldssama klíka tolldi svo
lengi við völd; allir héldu að sá
rígur yrði eilífur. Síðan, eins
og vegna einhverra töfrabragða,
voru þessir tveir óvinir allt í
einu orðnir eiðsvarnir banda-
menn: báðir komu þeir nú fram
á sviðið við hlið Sesars, sem var
foringi alls skrílsins í Róm. Það
var augljóst að þetta bandalag
gat ráðið öllu sem það vildi á
almenningsfundum, um em-
bættaveitingar, í bankamálum; í
stuttu máli sagt höfðu þessir
þrír menn hina alvöldu pólitísku
vél á valdi sínu.
Með hjálp félaga sinna náði
Sesar auðveldlega konsúlskosn-
ingu (59 fyrir Krist) og lét síðan
gera sig að landsstjóra yfir Gall-
íum báðum (Norður ítalíu og
Frakklandi). Á aldrinum fjörutíu
og fjögra til fimmtíu og þriggja
ára var hann að staðaldri í Gall-
íu (kom þó oft til Norður-Ítalíu,
en aldrei til Rómar, til að leggja
útsendurum sínum í höfuðborg-
inni lífsreglurnar). Hann vann
Gallíu norðan Alpa "undir Róm
og friðaði landið með því að
drepa eina milljón af þremur
milljónum manna, sem þar
bjuggu fyrir komu hans þangað,
og höfum við fyrir því ekki ó-
merkari heimild en Plútark.
Jafnframt auðgaði hann sig svo,
að hann varð sennilega ríkari en
Krassus, og varð einn snjallasti
hershöfðingi allra alda, hafandi
við hlið sér hóp þrautreyndra og
stórsnjallra undirforingja og
beinlínis ósigrandi legíónir,
skipaðar mönnum, sem hvenær
sem var voru reiðubúnir að ganga
út í dauðann fyrir hann.
Hann safnaði líka styttum,
mósaíkmyndum, málverkum, í-
gröfnum demöntum og sjaldgæf-
um gimsteinum (innrásina í
Bretland gerði hann sumpart í
von um að finna ferskvatnsperl-
ur, sem hann var mjög hrifinn
af). Hann keypti dýrustu þræl-
ana, beztu sérfræðingana í
hverri grein, og skemmti gestum
sínum eins og keisari væri. Einn
matsalur í herbúðum hans var
ætlaður liðsforingjum hans og
grískum vinum, annar róm-
verskum borgurum og skatt-
landsbúum. Sjálfur át hann og
drakk lítið. (Kató sagði um
hann: „Hann er sá eini, sem
reyndi ófullur að kollvarpa
stjórnarskránni.“) Hann eyddi
stórfé til heimilishalds, en hafði
nákvæmt eftirlit með útgjöld-
unum og dæmdi hirðulausa og
eyðslusama þjóna til dauða.
Hann klæddist eins og spjátr-
ungur. Kvennafari sínu hélt
hann áfram í svipuðum mæli og
fyrr. Hann hélt áfram að þjálfa
leikni sína sem hestamaður,
sundgarpur og skilmingamaður.
Þótt hann stæði í styrjöldum,
stóð hann jafnframt í mörgum
pólitískum samsærum, líkt og
skákmeistari sem stundar fjöl-
tefli. Hann skrifaði ljóð, tvíræð-
ur, ritgerðir, sögur herferða
sinna og mörg önnur verk (sem
flest eru nú glötuð), sem talin
voru meistaraverk. Síseró sagði:
„Sesar var ágætlega ritfær; end-
urminningar hans eru settar
saman á hreinu, flækjulausu og
fallegu máli og lausar við allt
óþarft orðskrúð."
Nú leið að því að þrístjóra-
veldið — Sesar, Krassus og
Pompejus — yrði að tvímenn-
ingsveldi og að þar með yrði
borgarastyrjöld á næstu grösum.
Að því kom 53 fyrir Krist, þegar
Krassus fór með her, sem hann
gerði út á eigin kostnað, gegn
Pörþum við austurlandamæri
ríkisins, og var drepinn af þeim.
Pompejus kom sér þá í vinfengi
við gamla aðalinn og reyndi á
allan hátt að spilla fyrir Sesari,
sem enn var norður í Gallíu.
Senatið skipaði Sesari að skilja
legíónir sínar eftir í Gallíu (fyr-
ir norðan ána Rúbíkon) og koma
til Rómar óvopnaður eins og
hver annar borgari. Sesar fór
sér rólega, vó og mat möguleika
sína og fór svo suður yfir Rub-
íkon með eina legíón með sér.
Þetta gerðist þann ellefta janúar
49 fyrir Krist, fjórum árum eftir
dauða Krassusar og fimm árum
áður en Sesar var myrtur.
Svo hröð og óvænt var sókn
hans að Pompejus flýði fyrst til
Suður-Ítalíu og þaðan til Grikk-
lands. Allir gerðu sér ljóst að
þetta var ekki stríð milli lýð-
veldisins og spillts hershöfðingja,
heldur á milli tveggja einstakl-
inga sem báðir kröfðust æðstu
valda í ríkinu. Lýðveldið myndi
tapa, hvor þeirra sem sigraði.
„Ég þoli ekki að horfa á það sem
er að ske“, skrifaði Síseró, „eða
það sem mun ske.“
Sesar hélt inn í Róm (þar sem
hann tæmdi ríkissjóðinn), fór
þaðan til Spánar, kom aftur og
fór yfir Adríahafið á eftir Pom-
pejusi. Að lokum tortímdi hann
her Pompejusar við Farsalos, í
Þessalíu, þann níunda ágúst.
Pompejus flúði til Egyptalands
ásamt eiginkonu sinni, syni og
litlum hópi hermanna, en þar
myrtu Egyptar hann og færðu
höfuð hans Sesari að gjöf, er
hann kom til lands þeirra nokkru
síðar. Sesar afþakkaði gjöfina og
grét. En hann hélt áfram að
stríða gegn sonum Pompejusar
og velunnurum þeirra. Þar á með-
al voru margir aðalsmenn, sem
þráðu endurreisn hins forna
lýðveldis, þeir menn sem að
lokum myrtu hann. Sesar sigraði
þá alla og sneri að lokum til
Rómar sem einvaldur í ríkinu,
þá fimmtíu og sjö ára að aldri.
Það er hátterni sögunnar að
sjá hverju tímabili fyrir ein-
hverju vandamáli, sem því er
gert að leysa. Aðeins síðari tíma
sagnfræðingar vita svarið við
því og meta getu þeirra, sem við
það glímdu, eftir því hve nærri
lausninni þeir komust. Þessir
leikarar á sviði sögunnar vita
sjaldnast hvers af þeim er krafizt
og hvað þeir í rauninni eru að
gera. Falskar vonir hafa oft vak-
ið byltingar: banamenn Júlíus-
ar Sesar héldu að þeir væru að
fá senatinu í hendur þess fyrri
völd og skapa skilyrði fyrir því,
að ríkinu yrði stjórnað lögum
samkvæmt. En flestar byltingar
leiða til þróunar í gagnstæða átt
við þá, sem fyrirhuguð var, og
enda venjulega skeið sitt með því
að magna um allan helming þá
illsku, sem þeim var ætlað að
útrýma.
Um þetta leyti var það vanda-
mál, sem Rómverjar horfðust í
augu við, þó örugglega ekki að
þurfa að ákvarða framtíðina með
nýrri borgarastyrjöld. Þeir voru
orðnir vanir borgarastyrjöldum.
Sigursæll leiðtogi hélt með her
sinn inn í höfuðborgina, fyllti
bekki senatsins af flokksbræðr-
um sínum, setti í skyndi ósköp-
in öll af nýjum lögum, sem voru
honum og gæðingum í hag, lifði
um skamma hríð ásamt þeim í
dýrlegum fagnaði í marmara-
höllum, rændi og drap keppi-
nauta sína og lagði svo á flótta
þegar næsti sigursæli herinn
nálgaðist Róm. Þetta kerfi var
kostnaðarsamt, hættulegt og
kom engu jákvæðu til leiðar.
Vandamálið, sem kynslóð
Sesars horfðist í augu við, var
að finna einfalda aðferð til að
velja úr sínum hópi framúrskar-
andi leiðtoga, sem hæfir væru
til að stjórna víðlendum skatt-
löndum styrkri hendi og koma
á varanlegum friði. Senatið gat
ekki lengur hafið stríð eða
stöðvað þau, sett metnaðargirni
hershöfðingjanna takmörk, haft
hemil á auðmönnunum, haldið
reglu í borginni eða varið hinn
rómverska heim fyrir innrásum.
Það stjórnarkerfi, sem hafði
verið nógu gott fyrir litla borg,
stutt og nauðsynleg stríð og fá-
ar þegnþjóðir, var nú úr sér
gengið.
Það var ekki mikill tími til að
koma á fót nýju stjórnarkerfi,
sem væri þess megnugt að fást
við hin nýju vandamál, en halda
jafnframt við að minnsta kosti
ytra formi hins gamla og finna
árekstrarminni leið til að láta
valdið frá einum leiðtoga til
annars. Sesar glímdi við þessi
vandræði og við lá að hann
sigraðist á þeim. Það var endan-
lega sigrazt á þeim mörgum ár-
um seinna, og það gerði frændi
hans og sonarsonur Júlíu syst-
ur hans, Oktavíanus Ágústus,
erfingi hans og miklu betri
stjórnmálamaður en hann.
Ágústus endurskipulagði stjórn-
arkerfið gersamlega. En ef Ses-
ar hefði ekki áður verið búinn
að sigra keppinauta ættarinnar,
sýna fram á, að borgarastyrj ald-
ir leystu engin vandamál, þótt
svo maður ynni þær allar,
styrkja aðstöðu Rómverja í hin-
um fjarlægari skattlöndum og
hræða barbaraþjóðirnar, þá er
hætt við að hinn yngri frændi
hans hefði litla möguleika haft.
Ágústus viðurkenndi þetta með
því að hefja hinn látna frænda
sinn í guðatölu og taka upp nafn-
ið Sesar fyrir sjálfan sig og af-
komendur sína.
Það er hæpið að Sesar hafi
sjálfur gert sér fullkomlega ljóst,
hvað hann var að gera. Hann
var hörkusnjall tækifærissinni,
sem þjónaði stundlegri metnað-
arfýsi sinni af tillitslausri at-
orku, sem gerði bandalag við
menn, keypti þá, flekaði, ginnti
og tortímdi þeim, tileinkaði sér
eða varpaði til hliðar eftir hent-
ugleikum hugmyndum og fyrir-
s. tbi. VITCAN 43