Vikan - 19.01.1967, Blaðsíða 48

stjórnmálamönnum í hagsmuna-
streitu flokka, stétta eða ein-
staklinga. Á skákborði stjórn-
málabaráttunnar eru peðin
miklu fleiri en stóru mennirnir
— og fæst þeirra verða drottn-
ingar í tafllok, þó að sum komi
raunar á óvart, einkum í tví-
sýnum uppskiptum. Veðrið á al-
þingi íslendinga er of líkt logn-
mollu. Þetta sannast á því, hvað
hlutskipti stjórnarandstöðunnar
er löngum lítilmótlegt, og skipt-
ir þá minnstu, hverjir með völd-
in fara. Stjórnarandstaðan er
undantekningalítið andvíg einu
og öllu, sem valdhafarnir leggja
til og meirihlutinn samþykkir.
Hún stjórnast ekki af mati á
málefnum heldur leiðinlegum
skapsmunum. Afstaða hennar er
löngum fyrirfram vituð. Meiri-
hlutinn treystir hins vegar um
of foringjum sínum. Væri fróð-
legt að gera samanburð á al-
þingi íslendinga og löggjafar-
samkomum nágrannaþjóðanna í
þessu efni. Hann myndi okkur
sennilega mjög í óhag. Afleiðing-
in er sú, að hér gætir fremur
þófs en rökræðna og hrossa-
kaupa en samninga. Þetta mun
hvimleiður ávani í fari íslend-
inga, kotungsbragur og minni-
máttarkennd. Og hér er um að
ræða sök einstakra þingmanna,
sem reynast ekki þeim vanda
vaxnir að bregða stórum svip
yfir dálítið hverfi.
(yjenn, sem veljast til forustu á
Islandi, þurfa að kunna glögg
skil á þróun mála með öðrum
?jóðum. íslenzkir stjórnmála-
flokkar hafa tileinkað sér meira
eða minna erlendar kenningar
um stefnuskrár og skipulag.
Slíkt er vel farið, ef viðhorf og
úrræði samræmast íslenzkum
aðstæðum. En við þurfum á
sama hátt að læra af reynslu
annarra stjórnarfar og þjóðarbú-
skap. Framkvæmdir eru sér að
vísu margar og merkar, en eigi
að síður helzt til gloppóttar. ís-
lendingar verða að gera sér Ijóst,
að land þeirra er ekki lengur
einangrað kotríki heldur hluti af
samyrkjubúi mannkynsins. Okk-
ur er þörf á sjálfstæðri utan-
ríkisstefnu, en sér í lagi að gera
hlut okkar heima fyrir sem
mestan og beztan. Landsfeðrun-
um ber að muna, að þeir eru
ekki fulltrúar síðustu kynslóðar
á fslandi.
fslendingum ríður á, að hér
dafni félagshreyfingar, sem
þoki landi og þjóð í framtíðar-
átt. Sú þróun réði úrslitum um
heimastjórn og fullveldi. Þeir
sigrar voru ekki aðeins afrek
einstakra manna, þó að djarfir
foringjar kæmu þar vissulega
við sögu. Fólkið í landinu lét
ævintýrið gerast, þjóðin reis í
önn og dáð til farsælla athafna
á nýrri öld. íslendingar afrek-
uðu á nokkrum áratugum því,
sem hefur tekið aðrar þjóðir
margar aldir. Slíku fylgir mikil
skylda. Um þann arf þarf vel að
hirða. Og í fljótu bragði virðist
fram horfa. Eigi að síður gætir
nokkurrar deyfðar í fari sumra
þeirra félagshreyfinga, sem hafa
lyft hátt og þokað langt mönnum
og málefnum. Því er raunar við
að búast. Þjóðin hefur flutzt til
í landinu á skömmum tíma. Ým-
is viðhorf mannlífs og samfélags
hafa gerbreytzt. Tómstundir eru
allt aðrar en forðum daga.
Menntun, sem var fjölbreytt,
gerist einhæf, þó að einstakling-
arnir hafi úr mörgu að velja.
Gamlir siðir víkja fyrir hvers
konar nýtízku. Rótgrónar stofn-
anir hrikta. Mér kemur til dæm-
is í hug, að þjóðkirkjan lamast
og kalkast, þó hún sé færð í
spariföt við hátíðleg tækifæri.
Gömul alvara þokar fyrir nýrri
sýndarmennsku. Þetta er á-
hyggjuefni. Hins vegar dylst
ekki, hvað vinnst. Afkoma fólks-
ins er miklu betri en var. Æskan
þarf varla að kvíða framtíðinni.
EUin er ekki framar ömurleg til-
hugsun. Skipuleg samhjálp kem-
ur í stað tvísýnnar einstaklings-
hyggju. og atgervi. Bændaþjóðfé-
lagið gerist velferðarríki. Og samt
hefur enginn stjórnmálaflokkur
náð meirihluta að marka þjóðinni
stefnu og leiðir, en allir hafa þeir
fengið sitthvað fram af óskum
sínum og kröfum. Stærðarmunur
þeirra hefur ekki mátt sín mikils.
Og smám saman bera þeir svip
hver af öðrum. Grundvallar-
stefna þeirra hefur upplitazt í
dægurbaráttunni. Þess vegna
vofir yfir þeim sama hættan og
þjóðkirkjunni. Ástæðan er sú, að
forustulið stjórnmálaflokkanna
hlítir sömu örlögum og prestarn-
ir, sem þykjast raunar vita á hvað
þeir trúa, en finna ekki kenning-
um sínum stað.
gtjórnmál voru trú forðum daga
á íslandi, þegar ný stéttaskipt-
ing og hagsmunabarátta skipaði
þjóðinni í flokka og fylkingum
laust óvægilega saman. Nú er
flestum fslendingum fjarri skapi
að trúa á flokka og stjórnmála-
menn. Eigi að síður eiga gamlar
og nýjar kenningar rétt á sér.
Ekkert þjóðfélag getur án fræði-
legra stjórnmálaskoðana verið.
Þess vegna er flokkunum á fs-
landi nauðsynlegt að marka
framtíðarstefnu. Stjórnmál eru
vísindi, sem byggjast á kenning-
um. Tilviljun samninga um úræði
líðandi stundar hrekkur skammt,
þó að miklu skipti þá, er þar eiga
hlut að máli. Þróun framtíðar-
innar er meginatriðið. Hennar
gætir of lítið á því málþingi,
sem er til húsa í steinhöllinni við
Austurvöll. íslenzkir stjórnmála-
menn hafa teflt hraðskákir að
undanförnu, en þær eru fremur
dægrastytting en fræðileg al-
vara. Og hér ber kjósendum að
láta áhrifa sinna gæta. Þeir
hljóta að krefjast þess af flokk-
unum, að þeir marki framtíðar-
stefnu. Þá verða íslenzkir stjórn-
málamenn að sinna þeirri skyldu
að taka afstöðu til aðalatriða.
Við það munu línur skýrast og
lognmollan breytast í hressandi
veður. Aðeins þannig getur
vaknað sá áhugi, sem gefur
stjórnmálum gildi.
þáttur unga fólksins í íslenzkum
stjórnmálum er næsta ein-
kennilegur. Stjórnmálaflokkarn-
ir leggja kapp á að safna börn-
um og unglingum í æskulýðsfé-
lög sín, en fræðsla um þjóðfé-
lagsmál virðist þar af skornum
skammti, svo að ekki sé minnzt
á erlenda stjórnmálaþróun fyrr
og síðar. Þannig ánetjast æskan
stjórnmálaflokkunum sem at-
kvæðafénaður. Þetta er hörmu-
legt. Ungt fólk þarf að mynda
sér sjálfstæðar skoðanir um
stjórnmálastefnur og láta þær
ráða úrslitum um flokkaval, en
ekki smalamennsku og múgsefj-
un. Skólarnir ættu að gefa þessu
viðhorfi gaum. Þeim ber að sjá
æskunni fyrir nauðsynlegri
fræðslu um stjórnmál og þjóð-
arbúskap. Þeirrar skyldu gætir
naumast í íslenzkum skólum.
Raunar mun ungu fólki kennt
þar, hver sé munur á störfum
oddvita og hreppstjóra, en síðan
varla söguna meir. Eini fræði-
legi áhuginn þessa efnis í skól-
um okkar virðist spretta af
frumkvæði nemendanna. Fyrir
nokkrum árum var málsvörum
flokkanna gefinn kostur á að
fræða nemendur Menntaskól-
ans á Akureyri um íslenzkar
stjórnmálastefnur og svara fyr-
irspurnum. Sú tilraun gafst vel.
En nemendur stofnuðu sjálfir
til hennar. í>ó var hér um að
ræða fræðslu, sem ætti að vera
þáttur almennrar skólamenntun-
ar. Er vel farið, að unga fólkið
bæti sér þannig upp ýmislegt,
sem skólunum er áfátt. En betur
má, ef duga skal. Ungt fólk þarf
að láta sig stjórnmál varða á ann-
an hátt og farsælli en nú tíðkast.
Því hæfir ekki að rekast eins og
lömb í réttir. Það á að ráða ferð-
inni. Æskan erfir landið og á að
reynast fær um að stjórna því í
framtíðinni. Til þess þarf hún
meiri þekkingu og þroska en
henni gefst í æskulýðsfélögum
stjórnmálaflokkanna, þar sem
ætlazt er til auðsveipni og hlýðni
fremur en skoðana og sjálfstæð-
is. Pólitísku æskulýðssamtökin
gætu bætt úr þessu með heppi-
legri samvinnu, en bezt væri, að
skólarnir veittu nemendum sín-
um skilmerkilega fræðslu um
þessi efni eins og sögu, landa-
fræði og reikning.
Qft er rætt um, að íslenzka
kvenþjóðin gefi ekki stjórn-
málum gaum sem skyldi. Þetta
mun þó misskilningur. Konur
sækja kjörfundi og greiða at-
kvæði við kosningar eigi síður
en karlar. Starf pólitísku kven-
félaganna er og um margt líf-
rænna og fjölbreyttara en
stjórnmálasamtaka karlmann-
anna. Konurnar sinna til dæmis
hvers konar líknarmálum af
kappi og dugnaði. Hins vegar
gleymist stjórnmálaflokkunum á
íslandi ýmis sérmál kvenna, svo
að við erum eftirbátar annarra
þjóða um þá félagsmálaþróun.
Hún kemur hér varla til sögu
nema kvenþjóðin hafi forustu
um hana með auknum áhrifum
í íslenzkum stjórnmálum. Hér
kennist sú nýja stéttaskipting,
sem stafar af gerbreyttum þjóð-
félagsháttum. Húsmæðurnar
annast nú orðið dagleg innkaup
heimilanna. Þess vegna ættu þær
að fá ríka hlutdeild í neytenda-
samtökunum eða hliðstæðum fé-
lagsskap eins og tíðkast í ná-
grannalöndunum. íslenzkir neyt-
endur eru hlunnfarnir í viðskipt-
um. Þar kemur sannarlega fleira
til en vöruverð. Margvísleg
þjónusta, sem erlendir neytend-
ur þykjast ekki geta án verið,
þekkist hér naumast. Þetta bitn-
ar mest á húsmæðrunum. Þess
vegna erfiða þær meira en kven-
þjóð annarra menningarlanda.
Myndi ekki ástæða til, að slíkum
málum væri sinnt á alþingi og
í sveitastjórnum? Skiptir ekki
vinnudagur húsmóðurinnar máli
eins og bóndans, járnsmiðsins,
bílstjórans eða sendisveinsins?
Qmræður íslenzkra stjórnmála-
manna eru nú allt öðru vísi
og menningarlegri en forðum
daga. Sú breyting er mikið fagn-
aðarefni. Persónulegar árásir
þykja varla sæmandi vopna-
burður. Slík óhæfa þekkist ekki
lengur á alþingi. Blöðin hafa og
lagt þann óvana niður að kalla.
En þá bregður svo við, að sumir
stjórnmálamenn virðast ekki
hafa nein áhugamál, ef undan-
skilið er orðaskak um fánýta
hluti, sem gerir löggjafarsam-
komuna iðulega að viðundri.
Margir íslenzkir stjórnmálafor-
ingjar eru snjallir ræðumenn.
Samt skortir mjög á, að ýmsir
alþingismenn séu frambærilegir
málflytjendur. Margir þeirra
geta ekki talað blaðalaust og eru
heldur ekki sæmilega læsir á
skrifaðar ræður. Slíkt og þvílíkt
þætti óhæfa með öðrum menn-
ingarþjóðum. Danskir, færeysk-
ir, norskir og sænskir stjórnmála-
menn verða til dæmis að valda
vopnum til sóknar og varnar á
málþingum til að geta gert sér
von um fylgi og kosningu. Get-
um við íslendingar gert minni
kröfur til þjóðfulltrúa okkar?
Allir fslendingar teljast læsir og
skrifandi, þó að misjafnt sé.
Þar með ættum við að geta sagt
skoðun okkar í heyranda hljóði,
ef dálítil þjálfun kæmi til. Á því
er hins vegar ærinn misbrestur.
Þetta mun einkum sök skólanna.
Nemendur í íslenzkum skólum
læra hvorki framsögn né ræðu-
gerð. Stúdent með ágætiseink-
48 VIKAN 3-tbl-