Vikan - 05.09.1968, Blaðsíða 13

Ég var viti mínu fjær af ást til
hennar, og ég ætla að segja ykkur
sögu okkar.
Ég kynntist henni og lifði fyrir
ástúð hennar og ástaratlot; lifði í
örmum hennar og svalg hvert orð,
sem gekk fram af hennar munni.
Ég var svo fanginn og heillaður af
öllu sem henni viðkom, að ég spurði
ekki lengur, hvort það væri dagur
eða nótt, hvort ég væri lifandi eða
dauður.
Og svo dó hún. Hvernig gerðist
það? Ég veit það ekki. Ég veit yfir-
tók hatt minn og ætlaði að fara
mína leið. En þegar ég var rétt
kominn að dyrunum, rak ég augun
í spegilinn hennar í forstofunni.
Hún hafði sjálf hengt hann þarna
upp til þess að geta á hverjum degi
skoðað sig í krók og kring, — sér-
staklega þegar hún fór eitthvað út.
Þá þurfti hún að athuga vel, hvort
fötin færu vel og væru falleg, allt
frá litlu skónum og upp í hattinn.
Ég stóð fyrir framan þennan
spegil, sem svo oft hafði speglað
hana, svo oft, að hann hlaut að
þegar rotnaðir; þar sem aðrir yrðu
kannski grafnir næsta dag. Hér var
fallegt. Hér voru villtar rósir og
stór og dimmur kýprusviður, —
þungbúinn en fallegur garður, sem
fékk næringu sína frá líkömum
mannanna.
Ég var einn. Aleinn. Ég faldi
mig undir þykku limi trjánna, —
huldist ailur þykkum og skugga-
legum greinum.
Þegar aldimmt var orðið, yfirgaf
ég felustað minn og byrjaði að færa
mig varfærnislega frameftir, hægt
stein og byrjaði varfærnislega að
strika yfir bókstafina. Hann gerði
þetta hægt og rólega og virti fyrir
sér staðinn með tómum augnatótt-
unum. Síðan skrifaði hann með odd-
mjóum enda beinakögguls, sem
einu sinni hafði verið vísifingur
hans, með sjálflýsandi stöfum, eins
og þegar drengur skrifar með fos-
fór á vegg:
„Hér hvílir Jacques Olivant, sem
lézt sjötíu og eins árs. Hann flýtti
fyrir dauða föður síns til þess að
geta erft eignir hans. Hann skap-
>EGAR RIGMDI...
leitt ekki neitt. En dag nokkurn var
hún holdvot, þegar hún kom heim,
því að það hafði rignt mikið. Næsta
dag hóstaði hún. Hún hóstaði næst-
um í heila viku og varð siðan að
leggjast í rúmið. Hvað gerðist man
ég ekki nú, en læknar komu, skrif-
uðu lyfseðla og fóru. Hendur henn-
ar voru heitar og ennið logandi
heitt og augun sorgmædd og tóm.
Þegar ég talaði við hana, svaraði
hún mér, en ég man ekki lengur
um hvað við ræddum. Ég hef gleymt
öllu, öllu, öllu. Hún dó, og ég man
eftir síðasta veikburða andardrætti
hennar. Hjúkrunarkonan sagði:
- Ó!
Og ég skildi. Ég skildi.
Ég veit ekki meira. Ekkert. Ég
man eftir presti, sem sagði:
— Var hún ástmey yðar?
Mér fannst hann móðga mig.
Fyrst hún var dáin, hafði hann eng-
an rétt til að segja svona nokkuð.
Ég vísaði honum á dyr. Það kom
annar mjög vingjarnlegur og blíð-
ur, og ég táraðist, þegar hann tal-
aði um hana.
Ég var spurður, hvers ég óskaði
í sambandi við jarðarförina, en ég
man ekki hvað ég sagði. Hins veg-
ar man ég eftir kistunni og hamars-
höggunum, þegar hún var négld
aftur. Ó, guðl
Það komu nokkrir, — vinir og
ættingjar. Ég dró mig í hlé og
lagði á flótta. Næsta dag fór ég
mína leið.
o—o
í gær kom ég aftur til Parisar og
sá íbúðina mína, — Ibúðina okkar,
rúmið okkar, húsgögnin okkar, allt,
sem menn láta eftir sig, þegar
dauðinn hefur knúið dyra. Þá varð
ég aftur gripinn slíkri skelfingu og
vonleysi, að ég var að þvi kominn
að opna gluggann og fleygja mér
út á götuna. Ég gat ekki lengur
verið hér innan um þessa hluti. Ég
geyma mynd hennar. Mér fannst ég
elska þennan spegil. Ég kom við
hann. Hann var ískaldur. Ó, þessi
minning! Þú skuggalegi spegill,
brennandi spegill, hræðilegi speg-
i11, sem lætur mig líða slíkar kval-
ir! Hversu hólpinn er ekki sá mað-
ur, hvers hjarta gleymir öllu, sem
í því var geymt; öllu, sem þar hef-
ur gerzt; öllu, sem þar hefur spegl-
azt eða endurspeglazt, — hjarta, sem
getur gleymt ást sinni?
Hugsunarlaust og gegn vilja mín-
um gekk ég út í kirkjugarðinn. Ég
fann einfalda gröf hennar, hvítan
marmarakross, sem á voru letruð
þessi orð:
— Hún elskaði, var elskuð og dó.
Þarna niðri liggur hún. Hvað það
var hræðilegt! Ég lá hér og snökti
með ennið við jörðina, lá lengi,
lengi. Þá veitti ég því eftirtekt, að
farið var að skyggja og varð grip-
inn einkennilegri, brjálæðislegri
ósk, ósk hins örvinglaða elskhuga.
Mig langaði til að dveljast hér um
nóttina og gráta við gröf hennar.
En áreiðanlega yrði tekið eftir mér
og ég rekinn út samstundis. Hvern-
ig átti ég að fara að þessu? Ég
fékk góða hugmynd, stóð á fætur
og fór að ganga um þennan bæ
hinna dauðu. Ég gekk og gekk. Ég
hugsaði um það, hversu lítill þessi
bær væri [ samanburði við hinn,
sem við bjuggum í. Og samt eru
hinir dauðu miklu fleiri en þeir
sem lifa. Við verðum að hafa há
hús, breið stræti og mikið rými
fyrir fjórar kynslóðir, sem samtím-
is líta Ijós dagsins, drekka vatnið
úr lindunum, vínið úr þrúgunum og
eta ávexti jarðarinnar.
Þegar ég var kominn í annan
enda kirkjugarðsins, uppgötvaði ég
skyndilega, að ég var kominn í elzta
hluta garðsins, þar sem hinir dauðu
og moldin voru þegar orðin eitt og
hið sama; þar sem krossarnir voru
og hljóðlega yfir þessa jörð, þar
sem hinir dauðu hvíldu. Ég gekk
lengi, án þess að finna gröf henn-
ar. Ég ráfaði áfram eins og blind-
ingi, þreifaði á steinum, krossun-
um, járngrindunum, skrautmyndun-
um og visnum blómum kransanna.
Ég las nöfnin með því að strjúka
fingri yfir bókstafina. Ég gat ekki
fundið hana.
Það var ekki tunglskin. Ég var
hræddur, hræðilega hræddur, með-
an ég gekk eftir þröngum malar-
vegunum milli grafanna. Grafir, að-
eins grafir,- til hægri, til vinstri, fyr-
ir framan mig, fyrir aftan mig, —
alls staðar grafir. Ég settist á eina
þeirra, af því að ég gat ekki geng-
ið lengur. Ég skalf í hnjáliðunum.
Ég heyrði hvernig hjartað barðist í
brjósti mér. Og ég heyrði líka dá-
lítið annað. Hvað var það? Undar-
legt hljóð, sem ég hafði aldrei
heyrt áður. Var þetta hljóð innan (
mér, í kolsvartri nóttinni eða niðri
í hinni leyndardómsfullu jörð, þess-
ari jörð, sem var blönduð manns-
líkömum?
Skyndilega fannst mér marmara-
steinninn, sem ég sat á, hreyfast.
Hann hreyfðist sem ég er lifandi,
og það var eins og hann ætlaði að
reisa sig á rönd. Ég tók snöggt við-
bragð og stökk á gröfina við hlið-
ina. Það var ekki um að villast.
Steinninn, sem ég hafði setið á, var
að reisa sig á rönd af sjálfsdáðum.
Andartaki síðar kom hinn dauði í
Ijós, beinagrind, sem var bogin í
baki og hélt á legsteininum. Ég
gat lesið á honum:
„Hér hvílir Jacques Olivant, lézt
sjötíu og eins árs. Hann elskaði
fjölskyldu sína, var dagfarsprúður
og heiðarlegur og dó í trú á frels-
ara sinn."
Hinn dauði las þetta líka. Að því
búnu tók hann litinn stein upp af
malarveginum, lítinn, oddmjóan
raunaði konu sinni, píndi börnin
sín, sveik náunga sína, féfletti hvern
einasta mann sem hann gat komið
nálægt, og dó glataður maður."
Þegar hann hafði lokið við þetta,
stóð hann grafkyrr og virti fyrir
sér verk sitt. Og þegar ég sneri
mér við sá ég, að allar grafir stóðu
opnar, allir hinir dauðu höfðu stig-
ið upp úr þeim, og allir höfðu strik-
að út þau orð, sem eftirlifendur
höfðu valið þeim og látið höggva
á legsteina þeirra. I staðinn höfðu
þeir letrað sannleikann. Og ég sá,
að allir höfðu skapraunað sínum
nánustu, að þeir voru illa innrættir
og óheiðarlegir, hræsnarar, rógber-
ar, lygarar, skúrkar, — að þeir höfðu
stolið og svikið, að þeir höfðu gerzt
sekir um alls konar óheiðarleika, —
þessir góðu feður, þessar tryggu
eiginkonur, þessir elskulegu synir,
þessar hreinlífu dætur, þessir heið-
arlegu kaupsýslumenn, allir þessir
menn og konur, sem sagt var um
að lægju óbætt hjá garði. Allir
skrifuðu á legsteina sína sannleik-
ann, sinn eilífa dóm, — hinn skelfi-
lega, heilaga sannleika, sem hafði
sofið vært í undirvitundinni á
meðan þeir lifðu.
Mér datt í hug, að einnig hún
hlyti að hafa skrifað eitthvað á
sinn legstein. Ég fann ekki lengur
til minnstu hræðslu innan um opn-
ar líkkisfur, líkama og beinagrind-
ur. Ég hraðaði mér í áttina að gröf
hennar, sannfærður um að ég mundi
finna hana án nokkurra erfiðleika.
Ég þekkti hana strax aftur, án
þess að sjá framan í hana. Andlit
hennar var hulið flaksandi likklæð-
um. A marmarakrossinum, þar sem
ég hafði áður lesið: „Hún elskaði,
var elskuð og dó . . ." — las ég nú:
„Dag nokkurn, þegar rigndi,
gekk hún út til að svíkja elskhuga
sinn, varð innkulsa og dó."
☆
.. V.-’.-HE*
. (0
|Ð LlKKLÆÐUM OG A LEGSTEININN HAFÐI HPN SKRIFAÐ
35. tw. VIKAN 13