Vikan - 21.11.1968, Blaðsíða 10

FJÖLDAGRAFIR
ÞRÆLAHALD
-A- Herleiddir Baltar og Eistar í
Dsjeskasgan-þrælabúðunum í Kasakst-
an, þar sem unnið er kopar og mang-
an. Heilbrigðisástandið á þeim stað
má marka af því, að 1948 dóu í ein-
um búðunum átta hundruð manns úr
blóðkreppusótt, af alls fjögur þúsund
sem þar voru.
4 Legstaðir útlag-
anna. Þannig voru
fórnardýr þrælabúð-
anna urðuð á túndr-
unni og spýtum
stungið niðrí graf-
irnar til að merkja
þær. Þeir sem dóu
að vetrarlagi voru
látnir liggja í fönn
til vors.
Frá því á þrettándu öld voru Lettar undirokaðir af erlendum þjóðum, Þjóðverjum, Svíum, Pólverjum
misstu þeir aftur eftir aðeins tvo áratugi, er land þeirra kom í hlut Stalíns er þeir Hitler sömdu.
irokun heima fyrir. - GREIN: DAGUR ÞORLEIFSSON
Upphaf Norðurlandaófriðar-
ins mikla var að miklu
leyti að kenna hinum þýzkætt-
aða aðli Lettlands og Eistlands,
sem var óánægður með að fá
ekki að kúga og arðræna bænd-
ur iandsins jafn frjálslega og
fyrir valdatíð Svía. Sérstaklega
þótti hinum riddaralega aðli að
sér kreppt á dögum Karls ell-
efta Svíakonungs, en hann gerð-
ist sem kunnugt er einvaldur í
ríki sínu með tilstyrk borgara-
stéttarinnar og braut þannig á
bak aftur vald aðalsins. Til að
auka tekjur krúnunnar var þá
drjúgur hluti jarðeigna aðalsins
lagður undir hana.
Þetta þótti aðalsmönnum Lív-
óníu ósköp sárt og fyrirliði
þeirra óánægðustu, er Patkul
hét, leitaði á náðir Ágústs
sterka, kjörfursta Saxa og kon-
ungs Pólverja, og bað hann liðs,
lofaði honum konungdómi yfir
gervöllum Eystrasaltslöndum ef
hann tryggði aðlinum þar öll sín
fornu réttindi. Þetta varð upp-
hafið að bandalagi Ágústs við
Dani og Rússa, sem einnig sátu
um færi á að klekkja á sænska
stórveldinu, sem um skeið hafði
betur haft en allir þess óvinir
og réði nú öllu sem það vildi á
Eystrasalti og með ströndum
þess. Úr þessum samblæstri varð
fyrrnefndur ófriður, sem varð til
þess að Eistland og Norður-Lett-
land komust undir rússnesk yf-
irráð, gagnstætt áætlunum Pat-
kuls og hans manna, sem sízt af
öllu höfðu ætlað sér í bland með
rússnesku barbörunum.
Stríðið byrjaði nógu vel fyrir
Svía. Karl tólfti sigraði Dani í
leifturstríði og sundraði rúss-
neska hernum við Narva, á aust-
urtakmörkum Eistlands, en síð-
an gerði hann alvarlegt glappa-
skot. Hann leit á Rússa sem vita-
duglaust pakk og sneri sér því
gegn Pólverjum og Söxum. Með-
an hann var að ganga frá þeim,
sem tók æðitíma, kom Pétur sar
fótum undir her sinn að nýju
og tók að herja lendur Svía aust-
an Eystrasalts. Fóru Rússar þar
fram af sömu villimennskunni
og venjulega, að þessu sinni
samkvæmt beinni skipun keisar-
ans. Pétur hafði sem sagt ekki
meira sjálfsálit en svo, að hann
gerði sér enga von um að geta
haldið löndunum til lengdar fyr-
ir Svíum, og heldur en ekkert
vildi hann því eyðileggja þau
gersamlega. Stór héruð voru
lögð í eyði, fólkið annaðhvort
drepið eða herleitt til fjar-
lægra héraða í Rússlandi. Einn
af hershöfðingjum Rússa hældi
sér af því opinberlega að hafa
gengið svo um garða í Eistlandi
og Lettlandi, að í mörgum hér-
uðum þar heyrðist hvorki „hund-
ur gelta né hana gala.“ Lét mik-
ill meirihluti landsmanna lífið í
þessum hörmungum. Meðal
þeirra herleiddu var sóknar-
presturinn í bænum Aluksne og
fósturdóttir hans, forkunnarfög-
ur bóndadóttir kúrlenzk, að nafni
Marta. Var hún þá gift sænskum
dragón, en litlar nytjar hafði
hann konu sinnar upp frá þessu,
því að hershöfðingi einn rúss-
neskur gerði hana að frillu sinni
og gaf hana síðan sér til frama
Mensíkof, aðalráðgjafa og hægri
hönd Péturs mikla. Mensíkof gaf
hana aftur keisaranum, sem unni
henni með slíkum ærslum að
hann gerði hana að drottningu
sinni. Hlaut hún þá að kasta
sinni lúthersku barnatrú og
gerast orþódox; hét eftir það
Katrín. Fyrir utan beina útlits-
fegurð var hún búin þó nokkr-
um íþróttum, til dæmis drykkju-
kona með ágætum, og var sagt
að sá eiginleiki hennar hefði um
aðra fram tryggt henni hylli
Péturs keisara, sem sjálfur var
hryllilegur drykkjusvoli að
rússneskum sið. Eftir dauða
Péturs varð þessi lettneska kot-
ungsdóttir og hermannskona
um hríð einvaldsdrottning alls
Rússaveldis frá Eystrasalti til
Kyrrahafs. Hafi einhverjir land-
ar hennar glaðzt af upphefð
hennar, var miiður hennar,
sænski dragóninn cigi þar á með-
al. Sótti hann um hjónaskilnað
og fékk hann umyrðalítið. Dótt-
ir þeirra Péturs og Katrínar
10 VIKAN 46-tbl-