Vikan - 21.11.1968, Blaðsíða 11

I*essi varð-
turn gæti vel
verið frá Ausch-
witz eða Tre-
blinka, arkitekt-
úrinn er sá sami.
En sovézkur er
hann.
4 Lettneskir her-
menn úr svokall-
aðri Kalpaks-
battaljón, sem
tók þátt í frels-
isbaráttu þjóðar-
innar í lok fyrri
heimsstyrjaldar.
Á lettneskri járnbrautarstöð. —
Liðsmenn úr sovézku leyniþjónust-
unni standa vörð yfir gripavagni,
fylltum handteknum Lettum, sem
senda á í dauðabúðir Síberíu.
ÞÆTTIR ÚR
SÖGU LETTLANDS
SÍÐARÍ HLUTI
Lettneskar mæður í Síberíu. — Eftir
dauða Stalíns urðu blóöugar upp-
reisnir víða í þrælabúðum Sovétríkj-
anna, og þóttu Lettar ganga þar sér-
staklega vel fram. Sovétmenn bældu
uppreisnina niður af dæmigerðum
ruddaskap og beittu meðal annars
skriðdrekum gegn vopnlausum múg
fanganna.
og Rússum og áttu lengst af illa ævi. f lok fyrri heimsstyrjaldar náðu þeir loks sjálfstæSi. En það
Bezta fólk þjóðarinnar var þá myrt eða herleitt til Síberíu, en leifarnar hjara við hlífðarlausa und-
fyrstu var Elísabet, sem síðar
varð drottning allra Rússa og
barðist grimmast við Friðrik
mikla Prússakóng í sjö ára stríð-
inu.
Sem kunnugt er, snerist stríðs-
gæfan í Norðurlandaófriðnum
mikla gegn Svíum í orrustunni
við Poltava, og í ófriðarlok urðu
þeir að láta Rússum eftir öll
lönd sín austan Eystrasalts og
sunnan Kirjálabotns. Á síðari
hluta átjándu aldar, þegar pólska
ríkinu var skipt á milli Prússa,
Austurríkismanna og Rússa, kom
Suður-Lettland ásamt Litháen í
hlut þeirra síðastnefndu. Voru
þeir þá orðnir einráðir í Eystra-
saltslöndunum þremur og voru
það fram að heimsstyrjöldinni
fyrri.
Eins og nærri má geta stór-
versnuðu kjör Letta undir rúss-
neskri stjórn. Einkum áttu þeir
slæma daga á átjándu öld, en
þá sátu lengst af drottningar á
keisarastóli Rússlands. Þetta
kvenfólk hossaði aðlinum tak-
markalítið og leyfði honum að
arðræna og pynda bændaalþýð-
una að vild. í Lettlandi og Eist-
landi voru hinir þýzkættuðu
riddaraniðjar og aðalsmenn nú
digrari en nokkru sinni fyrr.
Meira að segja þýzka var opin-
bert mál þessara landa en ekki
rússneska. Til dæmis um kjör
lettneskra bænda þá má nefna,
að ef þeir yfirgáfu jörð sína í
óleyfi aðalsmanns þess, er þeir
heyrðu undir, voru þeir í refs-
ingarskyni brennimerktir á
enni eða þá skorin af þeim eyru
og nef. Einnig var höfðingjum
í Lettlandi og Eistlandi frjálst
að drepa hjáleigumenn sína, ef
svo bar undir. Um kjör bænda í
þessum löndum segir ennfremur
í samtímaheimild: „Eistar og
Lettar eru ekki persónur, heldur
hlutir sem seldir eru við verði
eða látnir í skiptum fyrir hesta,
hunda og reykjarpípur. í Lív-
landi er fólk ódýrara en negrar
í nýlendunum.“
í tíð Svía hafði þjóðardrykk-
ur Letta og Eista verið öl, en nú
lögðust þessar aumingja þjóðir
í óhemjulegt brennivínssvall að
rússnesku fordæmi. Stjórnar-
völdin og aðallinn hvöttu menn
sem ákaflegast til drykkjunnar,
því þessir aðilar höfðu einkarétt
á framleiðslu og sölu brenni-
víns. Klerkar lúthersku kirkj-
unnar bættu hér ekki úr skák,
enda flestir innfluttir frá Þýzka-
landi, illa mæltir á tungur lands-
manna og viljalaus verkfæri
yfirstéttarinnar. Hafði svo raun-
ar verið að mestu síðan kristni
var troðið upp á Letta og Eista,
og því engin undur þótt þessar
þjóðir væru heiðnar í hug og
hjarta fram á átjándu öld. Fyrsti
kristindómur, sem lettnesk al-
þýða virðist hafa tileinkað sér
af heilum hug, voru þýzkar
heittrúarstefnur, einkum Herrn-
hut-hreyfingin frá Bæheimi, sem
um þessar mundir barst til
Eystrasaltslanda. Boðberar þess-
arar hreyfingar voru yfirleitt
einlægir menn og heiðarlegir og
tóku svari hinna undirokuðu
landsins barna. Auðvitað varð
þetta til þess að herrnhut-
arnir urðu sjálfir fyrir ofsókn-
um yfirvalda og aðals. Síðar
hugkvæmdist forkólfum rúss-
nesku kirkjunnar að nota and-
styggð lettneskra og eistneskra
bænda á hinni lúthersku kirkju
þýzku aðalsdrottnanna til að
véla nokkra þeirra til að taka
við orþódoxri trú.
Hagur Eista og Letta tók að
batna á nítjándu öld, en þá sátu
aftur á keisarastóli Rússa karl-
menn, sem ekki létu aðalsmenn-
ina vaða jafnt gegndarlaust yf-
ir hausinn á sér og kvenfólkið
hafði gert. Meira að segja á dög-
um Nikulásar fyrsta, sem þótti
þó illur dólgur og afturhalds-
samur, fór kjörum þegna hans í
Eystrasaltslöndum heldur fram,
ef nolckuð var. Þjóðernisstefnu
óx um þetta leyti fylgi í Rúss-
landi sem annarsstaðar, og varð
hún til þess að Rússar tóku nú
að þrengja kosti þýzk-baltnesku
aðalsmannanna, sem til þessa
höfðu verið að mestu einráðir í
Eistlandi og mjög áhrifamiklir
Framhald á bls. 30.
46. tbi. VIKAN 11