Vikan - 21.11.1968, Blaðsíða 39

kornabörn, handtekin ef heim-
ilisfaðirinn var talinn sekur.
Var fólkinu staflað í gripavagna,
þar sem aðbúnaður og heilbrigð-
ishættir voru með svipuðu móti
og í farartækjum þeim, er Eich-
mann heitinn notaði við að safna
Gyðingum til Auschwits. Þegar
á áfangastað var komið, voru
konur og börn — ef eitthvað af
þeim hjarði enn — sett til vinnu-
mennsku á samyrkjubú, en karl-
mennirnir lokaðir inni í þræla-
búðum, þar sem litlu eða engu
betur var búið að mönnum en í
stöðum eins og nýnefndri aðal-
morðstöð nasista. Það er ekki að
ófyrirsynju að nöfn eins og Vor-
kúta og Kolýma eru oft nefnd
í sömu andrá og Buchenwald og
Dachau.
„ÓAÍÐRI KYNÞÁTTUR“
Þegar kastaðist í kekki með
Þjóðverjum og Rússum hernámu
þeir fyrrnefndu Eystrasaltslönd,
sem kunnugt er, og gerðu þau
ásamt Belórússlandi að sérstöku
landsstjórnajtsvæði er 'þeir
nefndu Ostland. Þótt íbúar land-
anna ættu á engu góðu von frá
Þjóðverjum, þótti þeim eftir við-
kynninguna við morðingjapakk
Stalíns allt skárra en Rússar og
urðu því þó nokkrir Lettar til
að ganga í lið með Þjóðverjum.
Var þó langt frá því að nasistar
sýndu landsmönnum neina góð-
mennsku frekar en annars stað-
ar, enda voru Baltar óæðri kyn-
þáttur samkvæmt skilgreiningu
Rosenbergs, hugmyndafræðings
Hitlers, sem sjálfur var fæddur
í Lettlandi. Rúmlega níutíu þús-
und Gyðingar bjuggu þá í Lett-
landi og komu nasistar þeim
flestöllum fyrir kattarnef. Þýzki
minnihlutinn hafði hins vegar
áður verið fluttur úr landi sam-
kvæmt atriði í samningi Hitlers
og Stalíns.
Þegar halla tók undan fæti fyr-
ir Þjóðverjum og herir Rússa
nálguðust að austan, flýðu allir
Eystrasaltslönd sem vettlingi
gátu valdið, þar á meðal að
minnsta kosti hundrað þúsund
frá Lettlandi. Fóru þeir flestir
til Þýzkalands og Svíþjóðar og
þaðan sumir til Norður-Amer-
íku. Hafa lettneskir útlagar enn
með sér öflug samtök og halda
þau uppi merkilegri menning-
arstarfsemi. Nýlega héldu þau til
dæmis söngvahátíð í Hannover í
Þýzkalandi; höfðu að vísu fyrir-
hugað að hafa hana í Vestur-
Berlín, en það bönnuðu her-
námsyfirvöld Vesturveldanna.
Voru þau hrædd um að Rússum
sárnaði þetta eitthvað.
Meðal þeirra Letta sem kom-
ust yfir til Svíþjóðar voru
nokkrir, er barizt höfðu með
Þjóðverjum. Heimtuðu Rússar
þá framselda á þeim forsendum
að þeir væru sovézkir liðhlaup-
ar. Þorðu Svíar ekki annað en
að ganga að þessum kröfum, og
þótti mörgum þeim farast lítil-
mannlega. Er þetta svartasti
bletturinn á utanríkisstefnu Svía
um langan aldur, og áreiðanlega
löðurmannlegasta viðvik þeirra
í allri stjórnartíð Erlanders.
HERLEIÐING TIL HEIM-
SKAUTASVÆÐA
Þegar Rússar hernámu Eystra-
saltslönd öðru sinni, hófst þar
ógnaröld miklu verri hinni fyrri.
Herleiðingunum var haldið
áfram í miklu stærri stíl en fyrr.
Talið er að til ársins 1953 hafi
Rússar drepið eða herleitt að
minnsta kosti sex hundruð þús-
und Eista, Letta og Litháa, eða
tíunda hvert mannsbarn af þess-
um þjóðum. Hinir herleiddu
voru fluttir til fjarlægra svæða
víðs vegar um Sovétríkin, á
túndrurnar norður við íshaf, til
Úral og austur um alla Síberíu
og Kasakstan. í stað þeirra voru
Rússar fluttir inn í stórum stíl.
Samkvæmt sovézku manntali
frá 1959 voru íbúar landsins þá
um tvær milljónir og tvö hundr-
uð þúsund. Það þýðir að á milli
þriðjungs og helmings lands-
manna er nú af öðru þjóðerni en
lettnesku. Borgir eins og Riga og
Ventspils koma útlendingum
fyrir sjónir sem rússneskar öllu
fremur en lettneskar. Þetta sýn-
ir ljóslega að markmið sovét-
stjórnarinnar er hið sama og
keisaranna áður: að tortíma
minnihlutaþjóðernum ríkisins
með því að útrýma forustufólki
þeirra og blanda þeim innan um
herraþjóðina.
Allöflugar skærusveitir lett-
neskar héldu uppi snarpri
baráttu gegn Rússum mörg ár
eftir stríðslok og ollu kúgurun-
um miklu tjóni, þótt hljótt hafi
verið um það stríð í heimsfrétt-
unum.
KVÍSLINGURINN PELSE
Eftir dauða Stalíns hefur eitt-
hvað dregið úr harðstjórninni á
íbúum Eystrasaltslanda sem öðr-
um Sovétmönnum. Á þrælabúð-
irnar er ekki minnzt nú orðið,
svo að líklega hefur hagur hinna
herleiddu eitthvað verið bættur.
Og sumum hefur meira að segja
verið leyft að hverfa heim. En
sovétstjórnin hefur enn ekki lát-
ið af tilraunum sínum til að út-
rýma þjóðerni Letta og nágranna
þeirra, þótt vægari aðferðir séu
notaðar nú en fyrr. Þannig var
á tímum Krúséfs mikið gert til
að ginna lettnesk ungmenni til
landnáms í Kasakstan, í sam-
bandi við miklar nýræktarfram-
kvæmdir þar.
Að nafninu til fara menn úr
hópi lettneskra kommúnista með
æðstu völd í sovétlýðveldinu
Lettlandi, en rússneskir embætt-
ismenn eru við hlið þeirra og
gæta þess vandlega að þeim
skriki ekki fótur á línunni. Einn
helzti kvislingur Rússa í Lett-
landi hefur verið Arvid nokkur
Pelse, sem komizt hefur til nokk-
urra metorða í stjórn Sovétríkj-
anna. Hann var til dæmis í hópi
þeirra ráðamanna sovézkra, sem
fóru til samninga við Tékkósló-
vaka fyrir innrásina, sem nú er
öllum í sem ferskustu minni, og
var þá talinn í hópi þeirra til-
löguverstu.
Baltneski glæpurinn er því
miður einn af mörgum, sem
heimurinn er farinn að sam-
þykkja með þögninni, og einn sá
versti. Meðan þess háttar líðst,
er erfitt að gera sér háar hug-
myndir um mannkynið og fram-
tíð þess.
dþ.
Framhald af bls. 15.
Robert brosti eins og sá sem
hefur unnið góðverk og hefur,
að sínu áliti, efni á að vera dá-
lítið drjúgur yfir því.
Og þannig mætti segja að Am-
brose og Harriet hafi lifað ham-
ingjusöm æ síðan.
Ja, ánægð að minnsta kosti.
Ja — þetta gekk þolanlega hjá
þeim.
Harriet varð betri kokkur en
nokkru sinni fyrr og það átti
hún að þakka kennslu og gagn-
rýni Ambrose. Hún hugsaði um
húsið, svo þar varð ekki blettur
á fundinn. Hún hafði nægan tíma
til að hugsa um málaralistina,
meiri en nokki’u sinni fyrr — nú
þegar Ambrose var í vinnunni
allan daginn — og hver gat á-
sakað hana, þótt hún hefði
nokkra hneigð til að leggjast í
dagdrauma. Hún átti, þegar allt
kom til alls, svo óþrjótlegan sjóð
safaríkra minninga.
Ef til vill var lífið ekki eins
æsilegt, þegar fram liðu tímar,
eins og það hafði verið þessa
gullnu daga, þegar sælan ríkti í
risinu. Hinn bráðláti Appolló
hennar steig heldur ekki lengur
niður úr skýjunum -— eða að
minnsta kosti ekki lengur niður
skúffurnar á kommóðunni — til
að gera síðdegi hennar að því,
sem með skáldlegum sannleika
hefði mátt kalla unaðslegt. En
þau voru saman í notalegu, ró-
sömu og þægilegu hjónabandi.
46. tbi. VIICAN 39