Vikan - 31.01.1974, Blaðsíða 17

greinilega i ljós i hinu mis-
heppnaöa uppþotilý&veldissinna i
Oporto, og viö annaö tækifaeri
haföi Carlos oröiö fyrir grjótkasti
af hendi manns, sem seinna var
lokaöur inni sem brjálaöur. (Til-
raun var gerö til aö sprengja upp
hús eins læknisins, sem haföi úr-
skuröaöhann brjálaöan). Hótanir
um „beinar aðgerðir” höföu
borizt frá útlægum lýöveldissinn-
um, enda þótt lýðveldissinnarnir
heima fyrir svöruðu þessu meö
þvi aö lýsa yfir, aö Portúgal hefði
ekki afnumiö dauðarefsingu til
þess að koma henni á aftur og
beita henni viö konunginn. óvin-
sældirnar náöu einnig til Amélie
drottningar — sumpart vegna
fylgis hennar viö klerkaveldið.
Henni bárust nafnlaus hótana-
bréf, sem hana grunaði, að væri
frá óánægöu fólki við hirö hennar.
„Hvaö þetta lif getur veriö and-
styggilegt” skrifaði hún vinkonu
sinni. „Hvflík fúlmennska um-
kringir mann á allar hliöar! Jafn-
vel fólkiö, sem smjaðrar fyrir
manni, augliti til auglits, niöir
mann og reynir að vinna manni
tjón. Franco hefur sjálfsagt á
réttu að standa, en aöferöir hans
eru bara svo klaufalegar.”
Sjálfur konungurinn virtist ekki
hafa hugmynd um hina alvarlegu
stefnu, sem málin voru aö taka.
Þaö var almennt talið, aö hann
undirritaði kúgunartilskipanir
Francos án þess að lesa þær. Og
hann hélt áfram að vera einn sins
liös og óvarinn á göngu um stræti
Lissabonborgar. — þar sem allir
þekktu gilt vaxtarlag hans, and-
litiö meö undirhökurnar og her-
mannlega, vaxborna, uppsnúna
yfirskeggið, — og án þess aö vita
af fjandsamlegum augnagotum
þeirra sem framhjá fóru og voru
hættir aö heilsa með innileik og
viröingu. Þvi að einu sinni haföi
hinn mannblendni og vingjarnlegi
Carlos konungur verið afar vin-
sæll hjá múgnum —Enginn getur
staöizt kónginn, hafði einn Lissa-
bonbúi sagt um hann, ef sá hinn
sami hefur fyrir einhverja til-
viljun komizt i persónulega
snertingu við hann. Hver fordóm-
ur, stafandi af bakmælgi, sem
enginn veit hvaöan er sprottin,
hverfur frá þeirri stundu er hann
ávarpar mann.
Franco, sem var snotur og ung-
legur, en smávaxinn og litt glæsi-
legur, haföi hins vegar aldrei
verið vinsæll. Og nú snerist hann
ólikt hinum kærulausa konungi
viö óvildinni, sem rikti meö þjóö-
inni. Honum haliBieinnig veriö
hótaö ofbeldi og hann tók þessar
hótanir alvarlega. Hann var
sagöur breyta um næturstaö dag-
lega til þess að foröast væntan-
lega moröingja. Nú, i ársbyrjun
1908 var hann oröinn næstum ein-
setumaöur — sat lengst af viö
skrifboröiö sitt og forðaöist vand-
lega allar móttökur og framkomu
á almannafæri. Samt kom hann i
mikla veizlu hinn 27. janúar i höll-
inni Campo Santa Clara, sem var
Lissabonbústaður Paulucci di
Calboli greifa. Þegar hann kom
þangað — og svo seint, aö hætt
var aö búast við honum — tók
Jean Finot, franskur rithöfundur,
sem þarna var, eftir þvi, ab hann
var rétt eins og meö hitasott og
virtist úrvinda af þreytu.
Um kvöldiö átti Finot langt viö-
tal viö Franco um ástandiö i
Portúgal. Einræöisherrann
sagöi: — Landiö okkar hefur liðiö
og líöur enn undir spillingu
stjórnarfarsins. Ég þarf aö end-
urbæta rikisvélina og fá ný lög
samþykkt — og eftir nokkur ár,
þegar þjóöin sér, hvað mér hefur
oröið ágengt afsakar hún ofbeld-
isverk min og stjórnarskrárbrot.
Um hina viðtæku andstööu
sagöi hann: Ég skal játa, aö til
eru nokkur hundruö eða kannski
þúsund öskurapa i landinu. En
með dugnaði má sigrast á ó-
ánægju þeirra. Það þarf að mis-
þyrma jörðinni, áöur en hægt er
aö sá i hana.... Það er nauðsyn-
legt aö hrista dálitið upp I Portú-
gal og þaö getur yngt upp aftur
þennan Ukama, sem er orðinn
gamall um aldur fram.
Finot var hrifinn af þessari
hreinskilni Francos, en eindregið
andvlgur aðferöum hans. Hann
spuröi: — Haldið þér ekki, aö
þessar aðgerðir yöar séu úreltar,
og a& þjóö, sem er or&in vön
frelsi, vilji halda i þaö, hvað sem
tautar, jafnvel þótt henni sésagt,
aö hitt sé henni fyrir beztu? Þaö
eru til þeir timar, aö rifflar hleypi
af sér sjálfir og sprengjur séu
framleiddar, jafnvel I skólunum.
— Morötilraunir sanna ekkert,
svaraði Franco. Segjum, að ég
yröi myrtur. Hvaða sönnun væri
það gegn hugmyndum minum?
Paulucci greifi, sendiherrar
Frakklands og Bandarikjanna,
komu nú inn i viðræðurnar, ásamt
fleirum, og Franco talaöi um þá
von sina að fá þingmeirihluta i
kosningunum i april, og aö þá
gæti hann komið fram ýmsum á-
riðandi endurbótum. — En kæri
forsætisráöherra, sagði Finot, —
fáiö þér meirihluta fyrir hækkun-
inni á lifeyri konungsins?
Við þetta fyrtist Franco og
svaraði snöggt: — Hvernig getur
nokkur ma&ur álasað mér fyrir
svo sanngjarna og nauösynlega
ráöstöfun? Var það ekki hneyksli
aö sjá konunginn komast i
skuldabasl og þurfa að semja við
alla stjórnarflokkana? Þaö er
skammarlegt fyrir þjóö meö
nokkra sjálfsvirðingu aö horfa
upp á konung sinn neyðast til aö
loka augunum fyrir hvers kyns
misferli, til þess eins að hafa nóg
a& lifa af!
Næsta dag talaði Finot viö
nokkra stjórnmálaandstæðinga
Francos, og allir voru á einu máli
um, aö persóna einræðisherrans
væri ofar allri gagnrýni, og þó aö
hann aftraöi öðrum frá þvi aö
ræna rikissjóðinn, þá heföi hann
aldrei haft af honum eyrisviröi
sjálfur.
Carlos konungur var um þessar
mundir aö heiman. Asamt drottn-
ingunni og tveim sonum þeirra,
tvituga krónprinsinum Luis (her-
toga af Braganza) og Manoel, nf-
tján ára, (hertoga af Beja) og
hiröfólki, haföi hann fariö fyrir
nokkrum dögum til a&seturs sins i
Vila Vicosa, um 190 km frá Lissa-
bon viö landamæri Spánar. I
þessari heljarstóru höll I sau-
tjándu aldar Itölskum stil liföi
hann lifi sveita-aðalsmanns og fór
á dýravei&ar. Amélie drottning
haföi syni sina sér til afþreyingar,
þegar þeir voru ekki á veiðum
meö fööur sinum, og var fegin aö
vera sem lengst frá þungbúna
andrúmsloftinu i Lissabon.
Þau voru enn i Vila Vicosa,
þegar uppvist varð um uppreisn
lýöveldissinna. 29. janúar (enda
þótt Manoel prins, sem var
skráður i flotann, kýnni að hafa
verið farinn til Lissabon áöur til
þess að taka til við nám sitt).
Konungur hugðist snúa heim á-
samt drottningunni og rikisarfan-
um laugardaginn 1. febr. Það
var óheppilegt, aö heimkoma
hans skyldi bera upp á sama
dag og harkalegasta ráðstöfun,
sem Franco hafði enn gert. Sú
ráöstöfun snerist um almennt ör-
yggi og kvaö svo á, að hver
pólitiskur sakamaður skyldi
ver&a fluttur til Afriku fyrirvara-
laust. Svo virðist sem Carlos
sjálfur hafi gert sér ljósa hörku
þessarar tilskipunar — og hugs-
anlegar afleiöingar hennar, þvi
að sagt er, að þegar hann undir-
ritaöi hana (áður en hann fór i
sveitina), hafi hann látið þau orð
falla, að þetta væri sama sem að
undirrita sinn eigin dauðadóm.
(Önriur saga segir, aö þessi orð
hafi sagt stjórnmálamaður einn,
sem vissi um tilskipunina, og
þegar Amélie drottning heyrði
þetta var hún sögð hafa sagt við
Franco, aö ef hann ótta&ist um lif
konungs, skyldi hún finna ein-
hverja átyllu til þess að hann yröi
kyrr i Vila Vicosa, en þá hafi
Franco átt að fullvissa hana um,
aö konungi væri engin hætta búin
I Lissabon.
En reyndar vaf það ekki til-
skipunin, sem varð dauðadómur
konungsins. Moröiö á honum
haföi verið ákveðiö einum eða
tveimur sólarhringum áöur en til-
skipunin var gefin út. Litill hópur
öfgamanna — lýöveldissinna og
ef til vill nokkrir úr Carbonari
leynisamtökunum — ákváðu aö
myr&a hann i hefndarskyni fyrir
misheppnuöu byltingartilraunina
29. janúar og ákváöu laugardag-
inn 1. febrúar til aö fremja morð-
iö, þegar þeir höföu lesiö i blöð-
um, aö þann dag kæmi hann til
Lissabon.
Foringi þeirra var Manuel
Buica, þritugur fyrrverandi lið-
þjálfi úr sjöundu riddaraliðs-
sveitinni, en haföi einnig veriö
barnaskólakennari i Vinhaes og
siðar einkakennari i Lissabon.
Hann haföi kennt börnum ýmissa
hirökvenna drottningarinnar og
var kunnugur konungi. Þessi
svartskeggjaöi fyrrverandi
riddaraliðsmaöur var afburða
riffilskytta og haföi áður þegið
riffil i verðlaun i samkeppni úr
hendi konungs. Buica var ekkill
og átti sjö ára dóttur og ungan son
(sem kona hans haföi dáiö aö).
Hingað til haföi hann aldrei lýst
sig byltingarmann. Nágrannar og
kaupmenn þekktu hann sem ró-
legan, viðkunnanlegan mann, og
enn er það hulið, hvers vegna
hann fór allt i einu aö ráöast i
konungsmorð. Af félögum hans er
a&eins einn þekktur: Alfredo
Costa, sem vann I járnvörubúö i
Lissabon og gaf út öýTtingarblað.
Hinn 30. og 31. janúar' réö hópur-
inn ráðum sinum — vopnaöir
hriöskotabyssum (44 mm meö 5
skotum), og skammbyssum áttu
þeir að ráöast aö konungsfylgd-
inni (þar á meðal Franco, sem
ætlaö var, að yröli einum vagnin-
um), þegar fylgdin færi um bor'g-
ina áleiðis til konungshallarinnar
— Necessidades-hal'larinnar.
Fyrir einhverja kaldhæðni örlag-
anna var riffillinn, sem Buica
skyldi nota, hinn sami, sem kon-
ungurinn hafði gefiö honum i
verölaun.
Aö morgni 1. febrúar birtist til-
skipun Francos I lögbirtingablaði
landsins, Diario do governo, og
vakti nýja gremjuöldu gegn
Franco og Carlos konungi, og
meöan reiöir Lissabonbúar
ræddu hana á strætum úti og i
vinkránum, var konungsfjöl-
skyldan að búast til feröar i Vila
Vicosa og nú skyldi haldiö til höf-
uðborgarinnar, en þangaö átti að
koma kl. 4.15. Fjölskyldan lagði
af staö, ásamt fylgdarliöi sinu um
hádegisverðarbilið, en á iei&inni
kom það slys fyrir, aö lestin rann
af sporinu. Sem betur fór var
þetta litilfjörlegt, og þaö sem
fyrst var haldiö vera banatilræði
viö konung, sannaöist siöar aö
vera aöeins galli á brautarteinun-
um. En hvaö sem þvi leið, þá taföi
þetta lestina um heila klukku-
stund, og þegar ferjubáturinn,
Dom Luiz, sem flutti farþega na
yfir Tejo, frá endastöðinni i Barr-
eiro, lenti við bryggjuna fyrir
neöan svokallaö „Torg Svarta
Hestsins”, var klukkan or&in tutt-
ugu minútur yfir fimm og fdrið aö
skyggja. Móttökuhópurinn/ sem i
voru bróðir konungs, Affonso
prins (hertogi af Oporto), Manoel
prins, Senhor Franco, ráöherrar,
embættismenn rikis og borgar og
margir úr diplómatasveitinni,
var búinn að biða drjúga stund.
Affonso prins haföi veriö á-
hyggjufullur og spurzt fyrir um
þessa seinkun á lestinni, en þegar
Dom Luiz sást nálgast bryggjuna
og drottningin stóð þar I stafni og
veifaði til Affonso prins, gleymd-
ist fljótt allur kviði, og herrarnir i
siöfrökkunum og meö pipuhatt-
ana færðu sig nær.
t hálfrökkrinu þennan fagra
vormorgun gekk hin konunglega
þrenning upp marmaratröppurn-
ar upp að Praca og nú var heilsaö
bæöi skyldmennum og embættis-
mönnum. Drottningin faömaöi
yngra son sinn og þá rétti einhver
aö henni stóran vönd af fjólum og
kamelium, en1 konungur dró sig
fljótlega út úr embættismanna-
þvögunni til þess að tala viö Sen-
hor Franco. í>eir tölu&u saman I
nokkrar minutur — og sagt er, aö
þá hafi konungur spurt Franco,
hvort óhætr mundi veröa honum
og f jölskyldunni aö aka um stræt-
in ILissabpn,ogFrancoersagöur
hafa fullvissað hann um, aö öllu
væri óhætt — og si&an sneri Carl-
os sér vife til þess að tala viö einn
eða tvo aöra menn, en meðal
þeirra voru de Soveral greifi,
sendiherra Portúgals I London,
en haíin haföi veriö meö konungs-
Frh. á næstu si&u
5.TBL. VIKAN 13