Vikan - 01.03.1979, Page 14

Sjúkdómar vetferðar-
samfélagsins
Hér áður fyrr voru ýmiskonar sjúkdómar algengasta orsök barna-
dauða og máttu foreldrar hrósa happi ef öll börn þeirra komust á
legg. Aukinni efnalegri velferð samfara tækniþróuninni og aukinni i
þekkingu innan læknavísindanna hefur að miklu leyti tekist að
ráða bót á þeim sjúkdómum sem ógnuðu börnum fyrr á tímum.
En samfara þessari þróun hafa aðrir
„sjúkdómar”, ef sjúkdóma skyldi kalla, gert
vart við sig í síauknum mæli. Það eru hinir
svokölluðu velferðarsjúkdómar sem koma
fram í ýmiskonar taugaveiklunareinkenn-
um og hegðunarerfiðleikum hjá börnum og
unglingum. Fjöldi þessara „sjúkdóma”
hefur aukist jafnt og þétt á síðastliðnum
áratugum. Einkenni hinna svokölluðu
velferðarsjúkdóma er ekki einungis orsök
þess að menn séu farnir að veita þeim meiri
athygli en áður, heldur eru þeir viðbrögð
gegn óhagstæðum lífskjörum sem eru
manninum andsnúin og fjandsamleg.
Það er erfitt að gefa upp nákvæmar tölur
um hvað mörg börn þjást af ýmiskonar
hegðunar- og taugaveiklunareinkennum en
talan 25% er oft nefnd í því sambandi.
Þannig hafa ótal rannsóknir víðsvegar um
heim (m.a. á íslandi) bent til þess að allt að
25% barna hafi slík einkenni.
Hvað á að nefna vetferðarsjúkdómana?
Hann er óþægur, taugaveiklaður, á í
hegðunarerfiðleikum eða aðlögunarerfið-
leikum, er tilfinningalega eða fétagslega
skaddaður, eða það sem einna nýjast er:
hann er fórnarlamb samskiptaerfiðleika í
fjölskyldu.
Öll þessi heiti og öll þau heiti sem hafa
verið notuð í gegnum árin um börn sem
hafa átt í einhvers konar erfiðleikum endur-
spegla alltaf mismunandi afstöðu mismun-
andi tíma til þessara barna — og ekki bara
þeirra heldur allra barna.
Mikill misskilningur hefur oft átt sér
stað vegna þess að fólk skilur orð og hugtök
á mismunandi vegu. Þetta kemur mjög oft
fram þegar fullorðnir tala um, að börn séu
ekki eins og þeim finnist að þau eigi að
vera. Börn lenda þá oft í því að fá á sig alls
konar heiti sem koma því oftast lítið við
hvernig þau eru í raun og veru og allra síst
af hverju þau eru eins og þau eru.
Óþæg börn er sennilega það hugtak sem
er einna algengast og það sem sýnir fram á
einfalda heimsskoðun. Þegar fullorðnir
kalla börn óþæg, er það vegna þess að þeir
álíta að það séu hinir fullorðnu sem viti
best hvað sé rétt og rangt í heiminum.
Einhver börn hafa síðan verið svo óheppin
eða óforskömmuð að þau hafa haggað við
heimsskoðun þeirra fullorðnu með því að
vera ekki eins og fullorðnir vilja að þau séu.
Hugtökin hegðunarerfiðleikar eða
aðlögunarerfiðleikar bera svolítið vott um
breyttan hugsanagang en það sama gildir
um þau og orðið óþægur, að það er barnið
sem á erfitt og það er barnið sem á að
laga sig að heimi hinna fullorðnu en ekki
öfugt.
Hugtök eins og tilfinningalega
skaddaður eða félagslega skaddaður eru
hugtök sem tengjast sjúkdómshugtakinu,
þ.e.a.s. maður sem þannig er á sig kominn
er eitthvað veikur. Þetta er ekki sérlega
heppilegt m.a. vegna þess að sjúkdóms-
hugtakið hefur tilhneigingu til að loða við
fólk — einu sinni veikur — alltaf veikur.
Einnig benda þessi tvö síðast nefndu
hugtök til þess að eitthvað sé að einstakl-
ingnum sjálfum, óháð umhverfinu.
Hugtakið samskiptaerfiðleikar er mikið
notað í dag um börn sem sýna þess einhver
merki að þeim líði illa. Notkun þessa
orðs byggist að miklu leyti á því að menn
hafa viljað sýna fram á, að vandræði barna
eigi sjaldnast rætur sínar að rekja til
barnsins sjálfs heldur tengsla barnsins við
óheppilegt umhverfi. Allt fólk tekur
daglega þátt í margskonar samskiptum við
annað fólk, t.d. innan fjölskyldu, við
félaga, í skóla, á vinnustað o.s.frv. Sum
samskipti geta gengið vel, önnur illa og
hefur það úrslitaáhrif á líðan fólks hvernig
því líður í samskiptum sínum við aðra —
þetta á ekki síður við um fullorðna en börn.