Vikan - 20.09.1979, Qupperneq 50

UNDARLEG ATVIK XLVII
ÍSLAND VAR
ÓSKALANDIÐ
Margt er ótrúlegra en trað. að á tslandi séu góð
skilyrði fyrir jákvæð. andleg öfl. Hér á landi hafa
engar orrustur verið háðar öldum saman, og reyndar
aldrei neinar stórorrustur. Andlegt andrúmsloft ætti
því að vera tærara hér en víðast hvar í heiminum
annars staðar. Yfir löndum þar sem blóðugir bardagar
hafa geisað hvíla árum santan andleg ský — hugsana-
gervi — sem myndast og magnast hafa af þvi
andrúmslofti haturs og ótta sem styrjaldir skapa. Eins
og púkinn i þjóðsögunni okkar sem fitnaði af lygum
manna magnast þessi hættulegu hugsanagervi við
hatursþrunginn hugsunarhátt, og — það sem verra er
— þangað geta illir menn sótt kraft til ódáða.
Ég hef því oft velt því fyrir mér, hvort lsland kunni
ekki af framangreindum ástæðum að vera allmögnuð
lífsaflsstöð. Ég hygg að dr. Helgi Pjeturss hefði að minnsta
kosti orðið mér sammála um það.
Þetta minnir mig á tslandsvin einn, sem ævinlega
mun verða mér ógleymanlegur, þótt ég aðeins
kynntist honum gegnum bréf, sem hann skrifaði
öðrum manni íslenskum. Hann hafði í hyggju að
skrifa rit um tsland, sem átti að bera nafnið tSLAND
HIÐ SÁLFRÆÐtLEGA CHAKRA VERALDAR
ÍNNAR. Orðið Chakra er sanskrít og þýðir eiginlega
hringur eða hjól, en mun í þessu sambandi sennilega
tákna eins konar miðstöð.
Ég ætla í þessari grein að segja ykkur dálitið frá
þessum manni. ætt hans og uppruna. lífi og starfi, þvi
hann var tengdur tslandi með einkennilegum og
ævintýralegum hætti.
Bréf hans sem ég minntist á hér að framan var
dagsett í Lundúnum þann 4. maí 1921 og stílað til
vinar höfundar herra Ásgeirs Sigurðssonar, aðal-
ræðismanns Breta í Reykjavik. ágætismanns, sem
fullorðnir Reykvikingar muna vel fyrir mannkosti. Ég
er svo heppinn. að sonur Ásgeirs ræðismanns. vinur
minn Haraldur Sigurðsson leikari, hefur veitt mér
leyfi til þess að birta úr þessu bréfi það sem ég vil.
Höfundur bréfsins er enskur menntamaður,
Michael Eyre. Og hér fer þá á eftir hin ævintýralega
ættarsaga Mikaels frá Eyri. Hann kemst svo að orði:
„Ég er kominn af íslenskri hefðarkonu, sem
sjóræningjar frá Algeirsborg rændu á lslandi og höfðu
á brott með sér í lok 17. aldar. Saga sú sem varðveist
hefur í ætt minni er á þá leið. að breskur liðsforingi
hafi bjargað stúlku þessari. þegar hún hafði verið 19
ár í ánauð, kvongast henni og átt með henni einn son
barna. Skömmu eftir að drengurinn fæddist dó faðir
hans og ól hún þá sjálf upp son sinn í Englandi.
Þegar hann var orðinn fulltíða maður og hún fann
dauðann nálgast, bað hún hann að flytja jarðneskar
leifar sínar heim til íslands og jarða þær í kirkjugarði
æskustöðvanna. Hann hét að uppfylla ósk hennar. En
mörg ár liðu áður en hann gæti efnt loforð sitt.
Hann dvaldist nokkurn tíma á lslandi og skrifaði þá
íslenska sögu, eða öllu heldur rímur, sem hann kallaði
Þórunnarljóð, því Þórunn var nafn móður hans.
Ljóðum þessum skipti hann í þrjá kafla. Fjallar fyrsti
kaflinn um rán stúlkunnar, annar um ánauð hennar i
Algeirsborg og lausn úr þrældómi fyrir atbeina
mannsins, sem stðar kvæntist henni. og þriðji kaflinn
fjallar svo um andlát hennar og löngun til að hvíla
bein sin i kirkjugarðinum heima á lslandi. Þar segir og
frá því, hvernig sonur hennar uppfyllti ósk hennar og
efndi loforð sitt mörgum árum síðar.
Þessi ættrækni sonur hvarf svo heim til Englands
og kvæntist þar, og slitnuðu þá öll tengsl ættar
minnar við tsland.
Um 1745, skömmu eftir að Stuartarnir gerðu
síðustu tilraunina til þess að komast aftur til valda í
Stóra Bretlandi, gerði sonur hans, Thorsten
(Þorsteinn) að nafni, enska þýðingu í lausu máli á
rímum þessum og kallaði Fögru stúlkuna frá Eyri
(Eyre).
Auðvitað get ég ekki ábyrgst að saga þessi sé sönn.
að öðru en þvi að forfaðir okkar bjargaði íslensku
stúlkunni og kvongaðist henni síðar. En sögulega
sannur og mjög merkilegur eftirmáli við þessa sögu er
þó til, og er hann á þessa leið:
Þegar Exmouth lávarður skaut á Algeirsborg þann
27. ágúst 1816. þá var afabróðir minn Thorstan Eyre
sjóliðsforingi á aðmírálsskipinu Queen Charlotte. sem
búið var 110 fallbyssum. Hann var þá tæpra 18 ára
gamall, hverjum manni hærri á vöxt. að öllu leyti vel
þroskaður eftir aldri og furðulega sterkur, enda voru
félagar hans mjög hreyknir af honum. Hann var og
mjög rómantískur unglingur, vel að sér í ættarsögu
okkar og trúði henni eins og nýju neti. Hann var allra1
manna hugdjarfastur og fremstur sinna manna í
öllum háskaförum. Þessu hefur einn vina hans lýst í
kvæði, þar sem hann vegsamar hann og minnist þess
hve hetjulega hann lét líf sitt, og er þetta i kvæðinu:
Blá voru augun, bjart var hárið.
Bar sig vel og karlmannlega.
Vottaði sterka víkingseðlið.
vitnaði best í þraut og trega.
Hann lagði sig fram af lífi og sál í svaðilför þessari
og vildi mynda landgönguflokk til þess að ráðast á
Algeirsborg en gat vitanlega ekki fengið samþykki
yfirmanna sinna til þess. Hann lét það þó ekki á sig fá,
og í orrustunni gerðist hann svo ákafur, að hann
stökk útbyrðis. synti í land og réðst einn síns liðs á
algeirskan hermannahóp og varð tveim mönnum að
bana, þótt hann hefði ekki annað en rýting að
vopni. Tókst honum þannig að koma fram hefndum
á ræningjum móður sinnar áður en hann sjálfur var
veginn. Þegar hætt var að skjóta á borgina. fannst lík
hans flakandi í sárum. Því var sökkt í sæ með allri
viðhöfn, enda hafði hann skörulega fært sig i ætt
víkinga.
Þvi nær 100 árum síðar, eða 23. júlí 1916, hand-
tóku Þjóðverjar son minn við Ypres í Frakklandi.
Atvik að þvi voru önnur, en þó var blærinn yfir
atburðunum jafnhetjulegur. Allir félagar hans höfðu
fallið. Þetta var um nótt. Hann var sjálfur á verði, en
þó hættulega sár. En þá flæktist skóþvengur hans í
gaddavír og hann hrasaði. Þetta mun hafa orðið
honum til lífs, þvi hann var tekinn fangi.
Eftir að vopnahléið var samið og hann kom heim,
sagði hann mér, að þá 28 mánuði sem hann var fangi í
Schneidemullerfangabúðunum, hafi íslensk kona,
búsett í Kaupmannahöfn og honum alls ókunn, sent
honum og tveim félögum hans brauð og aðra
matbjörg og fatnað líka.
Þegar hann fór um Kaupmannahöfn á heimleið
fékk hann tækifæri til að sjá þennan velgerðamann
sinn og þakka konunni, og talaði hann mjög hlýlega
um hina miklu samúð og alúð Dana. Hann er nú (þ.e.
1921) á lndlandi með herdeild sinni Kings Roval
Rifles þar sem skærurnar eru harðastar við Wazira-
þjóðflokkinn. Hann hefur tekið próf í indversku og
persnesku sem túlkur og sendiboði i hernum. Þetta
kalla ég karma!"
En foreldrar Mikaels frá Eyri höfðu engan áhuga á
sögu ættarinnar. Faðir hans var mikill raunhyggju-
maður, alvörugefinn, guðhræddur og áhugasamur
kennimaður ensku kirkjunnar. Hann var gripinn trú-
boðsáhuga löngu áður en hann kvæntist og fór til
Indlands til þess að boða heiðingjum fagnaðarerindið.
Hann hafði verið vandlega undir það starf búinn og
var vel að sér í fræðum Austurlanda.
Mikael Eyre fæddist á Indlandi og var yngstur
fimm systkina. En hann var þeim öllum ólíkur að þvi
leyti. að hann var sá eini, sem hafði áhuga á sögu
ættarinnar og hafði því numið Norðurlandamálin.
Kvaðst hann muna eftir þvi, að þegar hann var
barn. þá sýndi faðir hans þeim systkinum myndir í
Illustrated London News frá þúsund ára hátíðinni.
sem haldin var þá á lslandi árið 1874. Gamli maður-
50 Vikan 38. tbl.