Vikan

Tölublað

Vikan - 05.06.1986, Blaðsíða 20

Vikan - 05.06.1986, Blaðsíða 20
- í Bandaríkjunum hefur enginn sýkst af eyðni á annan hátt en áður er lýst, það er við samfarir eða með blóði. Fylgst hefur verið vandlega með 14 þúsund sjúklingum og allar upplýsingar skráðar. HTLV-3 veiran (eyðniveiran) er afar viðkvæm. Talið er að hún drepist innan örfárra mínútna utan líkamans. Hún drepst í klórvatni. Getnað- arvarnahlaup og froður, sem innihalda nonox- ynol-8, drepa hana tafarlaust, að sögn Mathilde Krim sem er einn helsti sérfræðingur um veiru- lyf í heiminum. Allar venjulegar sótthreinsun- araðferðir drepa veiruna. I hjúkrunarfólki og öðrum starfsmönnum í heilbrigðiskerfinu, sem hafa stungið sig grunnt með sprautunálum úr eyðnisjúklingum og meira að segja hellt lausn, sem innihélt eyðniveiruna, í opið sár, hefur aðeins mælst mótefni í blóði örfárra og enginn þeirra hefur veikst. Enginn ættingi eyðnisjúklings eða aðstand- andi, sem ekki hefur haft kynmök við hann eða notað sömu sprautunál og hann, hefur fengið eyðni eða myndað mótefni gegn HTLV-3 veir- unni svo vitað sé. Það sama gildir um fóstur- mæður sem annast sjúk börn svo og foreldra þeirra barna sem smitast hafa við blóðgjöf. Stöku fregnir um að einhver starfsmaður heilbrigðisstofnana hafi sýkst af eyðni í starfi hafa ávallt reynst úr lausu lofti gripnar. Við- komandi hefur annaðhvort alls ekki verið smitaður eða tilheyrt einhverjum áðurnefndra áhættuhópa. Veiran hefur fundist í örlitlum mæli í munn- vatni. Æsifregnir blaðanna um að leikkonan Linda Evans eigi að hafa fyllst skelfingu við tilhugsunina um að hafa kysst Rock Hudson í Dynasty-þætti eiga ekki við nein rök að styðj- ast. Að sögn dr. Krim þarf fjöldi eyðniveiranna í líkamsvessum að vera miklu meiri en mælst hefur í munnvatni til að smita, en þannig er það í blóði og sæði. - Eyðni er veirusýking á háu stigi. Veiran hefur þegar fundist og verið einangruð. Veiran ræðst á þær frumur líkamans sem setja ónæmiskerfið í gang þegar óvelkomnar frumur ráðast inn í líkamann. Smám saman drepur veiran allar þessar varnarfrumur og sjúklingurinn verður mjög næmur fyrir hvers kyns sjúkdómum sem áður hefðu ekki hrinið á honum. Talið er að veiran ráðist einnig inn í aðrar frumur líkamans og því sé skammstöfun- in AIDS, sem þýðir áunnin ónæmistæring, ónákvæm og betra væri að kalla sjúkdóminn HTLV-3 veirusýkingu. Læknar á rannsóknarstofu í New York hafa komist að þvi að í sumum eyðnisjúklingum virðist veiran ráðast beint á heilafrumur líkt og í altzheimersjúklingum, þó ekki sömu frum- ur og einkennin eru ekki alveg þau sömu. Vísindamenn hafa nú einnig áhyggjur af ein- kennum sem geta komið fram hjá smituðum þó lömun ónæmiskerfisins eigi sér ekki stað. Það eru einkum bólgnir eitlar í nára, hálsi og handarkrikum, óvænt þyngdartap, ofþreyta, hvítir blettir í munni og á tungu. Þessi ein- kenni gætu verið vísbending. Sumir sem hafa þessi einkenni fá síðar eyðni en aðrir ekki. Þessi einkenni ein og sér eru ekki banvæn en sá sem þau hefur getur smitað aðra. Talið er að sjúklingar, sem hafa þessi einkenni án þess að hafa eyðni á háu stigi, geti smitað enn frek- ar en sjúklingur með eyðni á hæsta stigi þar sem mun meira af eyðniveirum sé í blóði þeirra fyrmefndu. Talið er að á milli 100 og 500 þús- und manns í Bandaríkjunum séu með þessi einkenni. Læknum er einnig mikið áhyggjuefni að fjöldi einstaklinga er með HTLV-3 veiruna í blóðinu án þess að hafa nokkur einkenni. Flest- ir þeirra tilheyra áðurnefndum áhættuhópum og þeir geta smitað. Ómögulegt er að áætla hve þannig er ástatt um marga því fæstir leita lækn- is og veirusýkingin uppgötvast einungis við blóðrannsókn fyrir tilviljun. Af þessum sökum er allur ótti við smit frá eyðnisjúklingi í skóla ástæðulaus. Talið er að unglingur í skóla, sem neytir eiturlyfja, stundar kynlíf og er með eyðniveiruna í blóðinu án þess að hafa einkenni, sé miklum mun hættu- legri skólafélögum sínum en unglingur með eyðnieinkenni. Eyðni er ekki bráðsmitandi eins og kvef en ef eyðniveira kemst í miklu magni inn í blóðrás einstaklings er mjög sennilegt að hann fái eyðni eða eyðnieinkenni. Enn sem komið er er yfir- gnæfandi fjöldi homma eða tvíkynhneigðra karlmanna meðal eyðnisjúklinga um heim all- an. En öðrum karlmönnum, konum og börnum fer ört fjölgandi. Flestir þessara eru eiturlyfja- neytendur sem hafa sprautað sig í æð, sjúkling- ar sem fengið hafa lyf eða blóð og blóðvökva í æð, makar eða rekkjunautar smitaðra eða börn sem sýkst hafa í móðurkviði. Margir sér- fræðingar óttast að sjúkdómurinn eigi eftir að breiðast út meðal almennings. Vandinn er sá að einn einstaklingur, sem smitaður er af veirunni, getur smitað §ölda fólks. Því er meðal annars farið fram á það við karlmenn sem hafa haft mök við aðra karlmenn einhvern tíma síðustu átta ár að þeir gefi ekki blóð nema í rannsóknarskyni. Annað vandamál er að menn vita ekki hve langt líður frá því að sjúklingur smitast þar til einkenni koma í ljós. Margir sérfræðingar telja að veiran sé hægfara og geti legið marga mán- uði og jafnvel ár í dvala áður en hún sýnir sig. Mesta hættan, sem almenningi er búin í þessu sambandi, er að heilbrigðir einstaklingar sængi hjá öðrum sem þeir þekkja lítt til og hafa engin eyðnieinkenni, en bera engu að síð- ur smit. Konur hafa smitast við samfarir við karlmenn sem ekki höfðu nein einkenni og fengið sjálfar eyðni á háu stigi. Flestir sérfræðingar telja að eyðni sé upp- runnin í Afríku. í Zaire er fjöldi kvenna og karla með eyðni svipaður. Með rannsóknum hefur fundist veira sem er náskyld HTLV-3 veirunni i blóði apategundar nokkurrar, en veiran virðist ekki gera neinn óskunda. Senni- legt er að veira þessi hafi borist í blóðrás manna með biti og að veiran hafi tekið stökkbreytingu. Stundum mælist mótefiii ranglega í blóði fólks, einkum kvenna sem tekið hafa pilluna eða oft gengið með börn. Það er vegna þess að mælingaraðferðirnar eru ekki nægilega ná- kvæmar. Því gangast allir, sem mótefni finnst hjá, undir fleiri en eina mismunandi mælingu og nákvæma læknisrannsókn. Á síðustu mánuðum hafa vísindamenn, sem stunda rannsóknir á eyðni, náð mikilsverðum árangri. Margir, einkum forsvarsmenn homma, hafa kvartað sáran yfir því að heilbrigðisyfir- völd hafi í fyrstu sýnt eyðni ákaflega lítinn áhuga og litlum fjármunum varið til rann- sókna. En síðan hefur það breyst mjög til batnaðar, ekki síst fyrir tilstuðlan ýmissa hópa almennings. Veiran var nær samtímis einangr- uð í Bandaríkjunum og Frakklandi. Með því var hægt að þróa aðferð við að sía blóð og sjá til þess að nóg væri til af blóði sem ekki væri veirumengað. Það var einnig fyrsta skrefið í þá átt að finna lyf sem gæti stöðvað framgöngu sjúkdómsins og til framleiðslu á bóluefni. Það lyf, sem mest hefur verið fjallað um, hefur verið notað í tilraunaskyni í Pasteur- stofnuninni í París. Það hefur verið kallað HPA-23 og virðist hindra fjölgun HTLV-3 veir- unnar í tilaunaglösum. í mönnum virðist lyfið stöðva eða hægja á endurmyndun veirunnar í frumum líkamans á meðan það er gefið. Tölu- verðar vonir eru bundnar við þetta lyf. Lyf þetta kemur þeim ekki að gagni sem þegar hafa mjög lamað ónæmiskerfi og því þarf að nota önnur lyf samhliða. Ýmis önnur lyf og náttúrleg efni eru nú á tilraunastigi í Evrópu og Bandaríkjunum og hafa verið notuð til að meðhöndla aðra sjúkdóma auk eyðni. Meðal þeirra er efnið alfa-interferon, efni sem mynd- ast í líkamanum sem viðbragð við sýkingu og hægt er að framleiða með erfðatækni á til- raunastofum. Efnið hefur verið notað við krabbameini og sumir sérfræðingar hafa trú á því gegn eyðni þegar það er gefið í langan tíma. Önnur lyf eru til að mynda suramin (lyf sem notað hefur verið við sveíhsýki), ribavirin (not- að við veirusjúkdómi sem algengur er í Afríku) og í Svíþjóð hefur verið notað lyfið foscarnet (sem notað er við herpes á kynfærum). Seint á síðasta ári kölluðu þrír franskir læknar saman blaðamannafund til að tilkynna að þeir hefðu gefið sex sjúklingum lyfið cyclosporin-A, lyf sem notað er til að bæla ónæmiskerfið við líf- færaflutninga, í eina viku og í tveimur þeirra hefði T-frumunum, sem eyðniveiran eyðileggur, fjölgað mjög. Flestum vísindamönnum, sem fást við eyðni, þótti þessi tilkynning ótímabær og ófullnægjandi. Dr. Mathilde Krim segir: „Við erum að fást við sjúkdóm sem leggst miskunnarlaust á heil- brigða unga einstaklinga. Enn getum við ekki bólusett gegn honum eða meðhöndlað hann á nokkum viðhlítandi hátt. En við getum komið í veg fyrir að hann breiðist út með því að upp- lýsa alla, ekki aðeins þá sem tilheyra svokölluð- um áhættuhópum, um hvernig hann breiðist út, það er við kynmök og með því að skipast á sprautunálum. Við eigum að segja unga fólkinu að lauslæti og að sprauta eiturlyfjum í æð geti orðið þess bani. Þetta eru engar siðapredikan- ir... þetta eru sóttvarnir. Einhverjir geta orðið að gjalda kæruleysið með lífi sínu.“ Komið hefur til tals að láta gera fræðslu- myndbönd um eyðni í Bandaríkjunum og sýna í það minnsta einu sinni í mánuði í hverjum skóla eða á öðrum samkomustöðum unglinga. Læknar telja að það ætti að sýna hve skelfilega eyðniveiran getur skaðað mannslíkamann áður en hún dregur menn til dauða. Hommasamtök hafa gert mikið átak í að fræða félagsmenn sína en aðrir hópar almenn- ings vita sáralítið um sjúkdóminn. ítarleg og stöðug fræðsla getur komið í veg fyrir að þessi sjúkdómur breiðist út. Ef hún er ekki fyrir hendi margfaldast hættan á að eyðni verði að farsótt. Allir sérfræðingar óttast ofsóknir á hendur eyðnisjúklingum og þeim sem hugsanlega gætu haft sjúkdóminn, eins og galdraofsóknirnar fyrr á öldum. Þær gætu haft hræðilegar afleiðing- ar. Ekki einungis væru slíkar ofsóknir grimm- úðlegar gagnvart sjúklingunum heldur gætu þær komið í veg fyrir að þeir sem hefðu grun um að vera með sjúkdóminn segðu frá því. Ef menn eiga á hættu að missa vinnu, sjúkratrygg- ingu, íbúð og jafnvel vini og fjölskyldu vegna veikinda sinna reyna þeir að halda þeim leynd- um í lengstu lög. Það er mjög áríðandi að þessi sjúkdómur verði ekki feimnismál. Það er nauð- synlegt að upplýsa menn um hvað stuðlar að smiti OG HVAÐ EKKI. Ef almenningur veit staðreyndir málsins er hægt að gera margt til að hindra útbreiðslu sjúkdómsins og jafnframt til að sefa óttann við hann. ■
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.