Vikan - 12.11.1987, Blaðsíða 32

Maja lítla og skáldskapurinn
Þegar Maja litla var aö
komast á stautaldurinn fóru
kennarar hennar og aðrir
uppalendur að halda að
henni stafakverum. Og
vegna þess að Maja var og
er greind stúlka, lagði hún
það á sig að læra að lesa,
þótt henni fyndist það
fremur leiðinlegt og með
öllu óþarfi. - Ég geri það
þara fyrir mömmu, sagði
hún jafnan, þegar málið bar
á góma.
Frá því í frumbernsku hafði
hún laðast að sjónvarpinu. Þeg-
ar hún kom heim til sín á daginn
var það hennar fyrsta verk að
kveikja á tækinu, klifra síðan
upp á stól og svo sat hún þar til
hún valt út af, ellegar þá að
móðir hennar kom og slökkti á
ófétis kassanum og dró Maju
nauðuga að matborðinu eða
kom henni grátandi í háttinn.
Þær voru
aðeins tvær á heimilinu lengst
af. Faðir Maju fór frá mæðgun-
um þegar hún var fimm ára,
flutti til konu sem bjó í næstu
götu. Þangað fór Maja stundum í
heimsókn, epda hafði hún lykil
að íbúðinni og gat hleypt sér
inn sjálf, ef henni svo sýndist.
Hjá föður hennar og konunni
hans var líka sjónvarp og stund-
um laumaðist Maja þangað strax
upp úr hádeginu og sat til
kvölds og góndi á sjónvarpið.
Nú er Maja
orðin sextán ára. Hún hætti fyrir
nokkrum árum að eyða sínum
tíma framan við sjónvarpstæki,
enda er hún andlega vakandi og
með auknum þroska fékk hún
áhuga á öðru. Hún er til að
mynda talin mjög efnilegur
dansari. Ég yrði ekki hissa þótt
ég frétti af henni í frægustu
ballettflokkum Evrópu. En hún
syngur líka betur en flestir, er
synd sem selur og hefúr tekið
þátt í frjálsíþróttamóti. Foreldr-
ar hennar eru afar stolt af henni,
og það eins þótt hún lesi eigin-
lega aldrei neitt, viti nánast ekk-
ert um bókmenntir heimsins,
hafi trúlega aldrei lesið bók til
enda og fletti ekki blaði til ann-
ars en að stauta sig fram úr bíó-
og leikhúsauglýsingum. Pabba
hennar finnst það soldið leiðin-
legt að stelpan skuli aldrei lesa
og eiginlega ekki geta það. En
það er vegna þess að hann er
sjálfur bókabéus og sískrifandi,
reyndar afkastamikill rithöfúnd-
ur. Mamma hennar er myndlist-
armaður. Hún gerði myndina
hér á síðunni. Þetta er vefur, og
er nokkurs konar kveðja móður-
innar til bernskuára Maju og
sjónvarpsglápsins.
Ég heimsótti mæðgurnar í
haust. Þá stóð sjónvarpið á bak
við hægindastól úti í horni og
hafði verið breiddur yfir það
plastdúkur.
Það er svo undarlegt
að þótt upprennandi stjörnur
eins og Maja líti aldrei í bók og
gefi sér ekíd heldur tíma til að
slóra við sjónvarp (sem einu
sinni var ævinlega kallað imba-
kassi, vegna þess að menn þótt-
ust vissir um að aðeins fífl
horfðu á það eða kannski ffem-
ur að sjónvarpið gerði menn að
hálfvitum), þá fjölgar útgefnum
bókatitlum um hinn vestræna
heim og sjónvarpi er dælt á fólk
í vaxandi mæli. Jafnvel dvergríki
eins og ísland er með tvær og
víst bráðum þrjár sjónvarps-
stöðvar plús myndbandamark-
að. Bækur eru gefnar út á vegum
hinna hefðbundnu forlaga, á
vegum bókaklúbba og lestrar-
félaga og núorðið raunar á snær-
um hvers kyns samtaka sem er-
indi eiga við mannsöfúuðinn.
Miðlun, helst fjölmiðlun, er
lausnarorð okkar tíðar. Ritstörf
af ýmsu tagi eru að verða stór-
iðja sem veitir æ fleiri vinnu.
Samt er Maja varla læs; og hún
hefúr engan áhuga lengur á
sjónvarpi, hefúr eiginlega aldrei
lesið bók.
Prentiðnaðurinn
lifir nú mikið blómaskeið. Gamli
Gutenberg myndi verða stoltur,
ef hann fengi að rölta um hinar
tuilkomnu prentsmiðjur nú-
tímans. Höfundar koma með
tölvudisklinga sína, stinga í vél
og út úr vélinni kemur innbund-
in pappírskilja, kannski fimmtíu
þúsund eintök. í hverjum ein-
asta mánuði fá milljónir lesenda
í Evrópu (tugir þúsunda á ís-
landi) bók senda heim á snær-
um einhvers bókaklúbbs. í
hverjum mánuði bjóða þessir
klúbbar félögum sínum að lesa
nýja eða nýlega skáldsögu —
fyrir utan bókmenntir af ýmsu
öðru tagi, bækur um blómarækt,
líkamsrækt, matargerð, bílavið-
gerðir og margt, margt fleira.
Lesmálsiðnaðurinn virðist
standa sig á markaðnum. Allt er
i blóma.
Skáldskapur
og skapandi hugsun eru f'yrir-
bæri sem markaðurinn sækist
eftir. Auglýsingaiðnaðurinn ríð-
ur yfir okkur eins og holskefla —
og notfærir sér skáldskapinn á
sinn útvatnaða hátt.
Skáldsögur halda áfram að
koma út. En skáldsagan, þetta
fýrirbæri sem einhverju sinni
var líkt við dómkirkju borgara-
legrar hugsunar og hafði að
geyma bæði predikan sem list-
ræna úttekt og gagnrýni á sam-
félagið - hefúr gerbreyst. Hún
er að skreppa saman og verða
eins konar úrdráttur eða í snatri
samansett samsuða úr megin-
straumi tíðarinnar.
Ætli skáldsögur verði ekki
mestanpart skemmtiefni í fram-
tíðinni, skemmtun miklu frernur
en þýðingarmikið innlegg í póli-
tíska hugsun tíðarinnar?
Maja
fullyrti að hún ætlaði sér að lesa
stóru, þykku skáldsögurnar og
heimspekiritin einhvern tíma
seinna. Kannski á eliiheimilinu,
sagði hún. Ég leyfði mér að efast
um að hún nennti að hressa upp
á lestrarkunnáttuna, þegar hún
væri komin þangað.
Ég má bara ekki vera að því
að liggja í þessu tauti núna,
sagði hún.
En hvers vegna verður ein-
mitt bóklesturinn afgangs?
spurði ég.
Hann verður ekki bara af-
gangs hjá mér, sagði hún. Við
lifuni á breyttum tímum. Ætli
okkur sé nokkuð sjálffátt?
Já; Maja er enginn asni. Hver
veit nema henni takist að hressa
Armand Hammer
Gamall vinur Leníns
Vasa-
peningar
eða eitthvað í þá veru, hafa
þau kannski hugsað Don-
ald Woomer, múrari í Harr-
isburg í Bandaríkjunum,
og Linda Despot, sambýlis-
kona hans, þegar þau
fengu stóra lottóvinning-
inn um daginn. Þau keyptu
lottó-seðla fyrir 25 dollara
og unnu 46 milljónir doll-
ara. Þá tölu þarf að marg-
falda með 38 til að fá út ís-
lensku upphæðina - eða
um það bil. Dollarinn hef-
ur verið að falla.
Hann ku hafa þénað
milljarða króna á því að
selja ódýrt áfengi, á olíu og
á rússnesku byltingunni.
Armond Hammer var einka-
vinur Leníns, kapítalistinn
sem alla sína tíð hefur
verið með annan fótinn í
Sovétríkjunum.
Armand Hammer er nú 89
ára, býr á víxl í New York og Los
Angeles og stundum er sagt að
maðurinn sé hugmyndaauðgi
kapítalismans holdi klædd.
Hann er lágvaxinn karl, gervi-
tennurnar losaralegar í munnin-
um og hann pírir augun vegna
nærsýni. Hann hætti að telja
milljarðana sína þegar hann var
65 ára. Allt sem honum dettur í
hug að kaupa fýrir peninga er
innan seilingar fyrir þennan
bubba. Og hann er frægur fýrir
að hafa hitt persónulega hvern
einasta leiðtoga Sovétríkjanna,
allt frá Lenín til Gorbatsjoffs.
Sovétsamband hans hófst
1921. Þá var hann nýútskrifaður
læknir og skrapp til Moskvu og
32 VIKAN