Vikan - 12.11.1987, Blaðsíða 49

SMASAGA
ÓÞEKKT TEGUND
EFTIR HLYN HALLDORSSON
Byrstu sólargeisl-
arnir tóku að
;egnum óhreina
ílana, og birtan
imkallaði útlínur
tsvartra og grút-
ítugra námu-
mna. Þeir pírðu
ipin og þreytuleg
þökkuðu Guði
líta dagsins birtu
Taktfast urgið í lyftuvindunni
og titringurinn, fékk Hermann
Raucher til að líta upp og sjá
hvernig lyftan færði hann nær
yfirborðinu. Hann beið með
eftirvæntingu, næstum spenn-
ingi. Hermann Raucher, jarð-
fræðingur, sérhæfður í kolajarð-
lögum og námuuppgreftri J. P.
Stern námufélagsins, var úrvinda
af þreytu. Hann leit í kringum
sig á samferðamenn sína upp á
yfirborðið, verkamenn með stór-
ar skrápkenndar hendur og húfu-
kolla, sem horfðu á lyftugólfið.
Ekki fundu þeir fyrir þeim fagn-
aði sem fyllti Hermann, þetta var
þeirra venjulega líf, og þeir
mundu halda því áfram þar til
hinn almáttugi tæki þá til sín.
Á svipstundu varð birtan
blindandi og Hermann greip
fyrir augun.
Lyftuvindan stoppaði með
smelli og högg skók lyftuna.
Tveimur rimlahurðum var svift
frá. Þær ískruðu svo Hermann
tók fyrir eyrun og gleymdi birt-
unni. Fótatak marraði í trégólf-
inu við lyftudyrnar og mennirnir
umluðu eitthvað á milli sín með
næstum ómennskum daufleika.
Hermann steig síðastur út úr
lyftunni, þungum hægum
skrefum.
Hann þurrkaði framan úr sér
mesta sótið, hóstaði þangað til
að hann næstum kúgaðist, spýtti
út úr sér svörtu munnvatni og
dró andann að sér til að fylla
lungu sín af hreinu lofti. Þetta
hafði verið hans erfiðasta rann-
sóknarferð niður í námu síðan
hann hafði byrjað hjá fyrirtæk-
inu. Hermann hafði af röggsemi
unnið sig upp og innan tíðan
mundi hann ekki þurfa að fara
niður meir, heldur mundi hann
senda undirmenn sína... Her-
mann gat ekki annað en brosað
við tilhugsunina.
Hann hafði farið niður kl.
5.30, unnið sleitulaust og engan
matartíma tekið, því hann vildi
fyrir alla muni ljúka þessum
störfum. Hann vildi komast
burtu úr þessum menningar-
snauða útkjálkabæ. Lífandi
bæjarins var svipaður kirkju-
garði, Hermann átti auk þess lít-
ið vantalað við menn sem lifðu
aðeins frá degi til dags.
Þegar hann hafði verið að fara
niður í morgunsárið var sólin að
skipa nóttunni að hafa sig á
brott, lýsti myrkrið upp í ekkert
og eyddi því eins og ekkert væri,
en nú var sólin þrotin kröftum og
myrkrið skreið aftur úr felum.
Hann elskaði fallegt sólsetur, því
honum fannst sólin geyma sinn
fallegasta skrúða þangað til hún
settist, og fátt fannst Hermanni
Raucher jafnast á við það að
setjast niður og horfa í endalausa
fegurð, lita og ljóss. Síðan kom
myrkrið bara si sona og fékk í
laun hatur sólgeislaaðdáenda
fyrir að eyðileggja alla dýrðina,
en reyndi að sefa þá með því að
spreða stjörnum hér og þar, og
með því að vekja kallinn í Tungl-
inu og biðja hann að kveikja á
sér.
Hermann settist dáleiddur nið-
ur og horfði á litatónverkið í
brekkuhalla skammt frá nám-
unni, sleit sér strá og nagaði.
Þægilegur vindur strauk kinn
hans og nokkur hár stigu dans í
lygnri kvöldgolunni.
Þá náði eyrum hans þessi
tónn, þetta soghljóð ... lífvana
gnauð, grátt, svo fölgrátt. Her-
mann hætti að tyggja stráið og
ósjálfrátt, hélt niðri andanum og
hlustaði. Það var næstum eins og
tónninn væri andardráttur, sem
aldrei hætti, þvældist upp og nið-
ur sama tóninn með svo ótrúlega
lífvana röddu að Hermann fékk
næstum þungt fyrir lungun. Þetta
var eitthvað svo hræðilega kalt,
illt og þó svo lifandi í dauðleika
sínum ... Hugsanir hans klæddist
fíngerðri frosthúð við að heyra
gnauðið. Hann leit í átt til
hljóðsins og barði augum þennan
andlausa hljóðfæraleikara og
hljóðfæri hans: náma ... gömul
náma og vindur. Eitthvað ís
ískalt gróf sér leið inn í hugsun
Hermanns; hestakerra á hvolfi
og spýtnabrak liggjandi um allt í
dökkbrúnni forinni, allt klætt í
ryðlitaðan búning sólargeisla og
náttdöggin sem nú tók að
myndast, slæddist um allt, virtist
súr, illa lyktandi og drepandi
ásýndum. Hugur hans varð
myrkur á því einu að horfa á
staðinn og skuggarnir af mann-
virkjunum voru undarlega svart-
ir og djúpir.
Hermann hafði heyrt þennan
dauðasöng fyrst í fýrra þegar
hann var á sinni venjulegu eftir-
litsferð um eignir J. P. Stern fé-
lagsins. Honum lék forvitni á að
vita hvers vegna náman væri ekki
notuð lengur og talaði því við
svæðisstjórn félagsins, en enginn
vildi segja svo mikið sem orð um
námuna. En Hermann þóttist
vita að eitthvað hefði komið
fyrir. Það var svo seinna að sann-
leikurinn birtist honum í möppu
sem fyrir mistök endaði á skrif-
borði hans. Slys, gasleki hafði
orsakað gassprengingu. Þó að
fáir námuverkamannanna hafði
látist af sprengingunni sjálfri
flæddi gas um námuna alla. Og á
þessari örlagastundu hafði lyftu-
búnaður gefið sig: lyftan var á
leiðinni upp með særða menn
eftir sprenginguna og var ofhlað-
in. Hún slitnaði og hrapaði niður
á námubotninn. Eina von um
björgun var því slokknuð. Allir
29 verkamennirnir sem höfðu
farið niður um morguninn létust,
smá saman kæfðir til dauða á
kvalafullan hátt. Þeir sem uppi
voru gátu heyrt örvæntingarfull
hjálparköll, óp, öskur, æðisgeng-
in örvænting um lífsvon uns
dauðinn tók þá kverkataki og
kæfði þá alla til dauða, ekkert
var hægt að gera, þetta skeði svo
ótrúlega hratt ... síðan kom
dauðaþögn, alger dauðaþögn.
Hermann minntist með hryll-
ingi, með hvílíku tilfinningaleysi
skýrslan hafði meðhöndlað
málið, næstum ómannlegu, að-
eins var harmað fjárhagslegt tap
sem af slysinu hlaust.
Þegar talið var óhætt að fara
niður til að sækja lík hinna látnu
fór flokkur manna niður. Þá fóru
furðulegir hlutir að gerast.
Aðeins einn snéri upp, og
hafði hann látist á leiðinni upp í
lyftunni, en það sem undarlega:
hann hafði ekki látist af gaseitr-
un, heldur var líkið alsett sárum,
líkustu risastórum bitsárum.
Sendur var annar flokkur,
vopnaður ... enginn snéri upp.
Nú hafði tala látinna komist upp
í 55 og enginn var fáanlegur til
að fara niður. Hermann Raucher
minntist skýrslunnar:
„Vegna undarlegra atvika
verður greftri ekki haldið áfram í
námunni. Telur slysarannsóknar-
nefnd líklegast að hér sé um gas-
leka að rœða ..."
Hermann vissi vel að aldrei
hafði fengist skýring á því af
hverju slysið henti né af hverju
björgunarsveitirnar snéru ekki
upp á lífi. J. P. Stern hafði kosið
að þegja málið í hel. Og sjónar-
mið bæjarbúa, hvers voru þau
megnug gegn auðhring? íbúarnir
kölluðu gnauðið sem Hermann
heyrði „andardrátt helvítis",
aðrir sögðust heyra raddir úr
námunni og aðrir sögðu að ro ...
Hermann Raucher tók aftur til
við að tyggja stráið, gleymdi
þessum hugsunum og dáleiddist
enn einu sinni af sólarlaginu:
hvernig gátu svona hræðilegir
hlutir verið til á svona fallegum
sumarkvöldum?
Hann lygndi aftur augunum og
lagðist flatur í brekkuna. Þá fann
hann til þreytunnar, hann var
svo ógurlega þreyttur. Augnlok-
in breyttust í blýlóð og þau sigu
niður eins og leiktjald að sýningu
lokinni.
„Einfalt, eins og að slökkva á
VIKAN 49