Vikan - 18.12.1941, Qupperneq 14

12
VIKAN, nr. 51—52, 1941
Ástamál Bjarna Thorarensens.
Kaflar úr „Þœtti um Sigríði í Skarfanesi“.
Það er stundum hljótt um minningu
mætustu manna íslenzku þjóðarinn-
ar og það jafnvel þótt þeir hafi kveðið sig
inn í hjörtu landsmanna og Ijóð þeirra lifi
enn 4 vörum þeirra, síung og safamikil.
Einn þessara manna er Bjarni skáld
Thorarensen. Þó að setningin „gleymdar
eru hans gjafir“ eigi ekki við um hann, þá
hefir verið furðu hljótt um það, að á þessu
ári eru hundrað ár síðan hann lézt.
Sigurður prófessor Nordal segir í „Is-
lenzkri lestrarbók", sem að vísu er gefin
út 1924: „Um æfi Bjarna og skáldskap
hefir aldrei neitt verið ritað að gagní.“
Einar H. Kvaran ritar formála að heildar-
útgáfu kvæða skáldsins, sem gefin var út
af Bókmenntafélaginu árið 1884 og getur
þess, að eiginlega æfisögu Bjarna sé hon-
um ekki unnt að skrifa, því að til þess
vanti hann ýms gögn og hafi jafnvel verið
meinað þeirra sem heimil hefðu átt að vera
frá hendi eins af skyldmennum skáldsins.
„Kvæðið eftir Sæmund Holm er nær því
eintóm spakmæli, líklegast hin dýpsta
speki, sem enn hefir komið frá penna
nokkurs íslendings,“ segir Einar H.
Kvaran í þessum formála.
Hér verður ekki, sem varla er heldur
við að búast, gerð nein tilraun til að rita
almenna æfisögu Bjarna. Embættisferill
hans hefir oft verið rakinn og flestir vita,
að hann var yfirdómari og amtmaður í
Norður- og Austuramti, og sat á Möðru-
völlum í Hörgárdal og þar lézt hann 25.
ágúst 1841. Guðni Jónsson magister hefir
í „íslenzkir sagnþættir og þjóðsögur", 1.
hefti, skrásett mikinn, fróðlegan og
skemmtilegan þátt um Sigríði í Skarfa-
nesi, og hefst hann á kvonbænum Bjarna
Thorarensens. Þar kemur margt fram,
sem almenningi hefir verið hulið og birt-
ast hér fyrstu kaflar þáttarins:
„1. Kvonbænir Bjarna Thorarensens.
Á árunum 1816—1820 bjó Bjami Thor-
arensen ókvæntur í Gufunesi. Hann var
þá dómari í landsyfirréttinum, maður á
bezta aldri, mikils metinn fyrir gáfur og
skarpleika og líklegur til meira embættis-
frama. Hann var og þá þegár orðinn þjóð-
kunnur fyrir skáldskap sinn. Bjami var
búhöldur góður. Hann hafði margt hjóna
og efnaðist brátt. En það þótti honum á
skorta, að hann vantaði þá forsjá fyrir
búi sínu, er honum hentaði bezt, einkum
þar sem hann varð sjálfur oft að vera að
heiman vegna embættis síns. Lék honum
því hugur á að staðfesta ráð sitt og kvong-
ast, ef hann næði þeim ráðahag, er honum
líkaði. En í þeim efnum varð honum þyngri
róðurinn en ætla mætti um svo vel ættað-
an mann og mikilhæfan. Af bréfum hans
má sjá, að hann bað sér fyrst konu árið
1814, en fekk synjun; óvíst er um það,
hver sú kona var. Næst leitaði hann ráða-
hags við frændkonu sína, Guðrúnu Stefáns-
dóttur amtmanns á Möðruvöllum í Hörgár-
dal, og trúlofuðust þau sumarið 1816. En
eigi reyndist hald í þeirri trúlofun til lang-
frama, og tveim árum síðar fekk Bjarni
fullnaðarafsvar frá Guðrúnu. Sumarið
1819 trúlofaðist Bjarni annarri frænd-
konu sinni, Elínu, dóttur Stefáns amt-
manns Stephensens á Hvítárvöllum. En
fyrir undirróður Magnúss Stephensens í
Viðey, föðurbróður hennar, sem var
Bjama jafnan mjög óvinveittur, var þess-
um ráðahag einnig brugðið. Það má sjá af
bréfum Bjarna, að í júlímánuði 1820 er
hann orðinn mjög vondaufur um ráða-
haginn, því að þá skrifar hann einum
vina sinna meðal annars á þessa leið: „Og
ég segi hreint út, að þegar meðerfingjar
mínir með réttu heimta af mér það, sem
faðir minn kostaði upp á mig, þá gjöri ég
ei heldur með órétti á sínum tíma sterfbúi
móður minnar reikning fyrir það, sem ég
mögulega kosta upp á hana. Og það væri
kannske skylda mín, ef ég ætti konu og
böm, hvað hið fyrra (því börn má fá með
mörgu móti!), inter nos, verður kannske
aldrei tilfellið, því það, sem þú upp á mín
vegna óttaðist í fyrra haust, er nú að
mestu leyti fram komið. Það detailleraða
um þetta vil ég ennþá ekki skrifa þér, þar
eð mögulegt er, enn þótt ei líklegt, að allt
réttist við. — — En verði ei
rétting á þessu, er mér næst
skapi að reyna ei framar til að
gifta mig, því mér sýnist sem
forlögin ætli að neita mér um
þessa Behagelighed, og ég ætti
þá ei heldur að vera snokinn
fyrir hana.“ Það fór eins og
Bjarni hafði búizt við, því að
litlu síðar fekk hann algerða
uppsögn frá Elínu. Þann 15.
ágúst skrifar þann sama vini
sínum meðal annars: „Þú sérð,
að ég er orðinn allástundunar-
samur Correspondent við þig,
en það kemur ekki til af góðu,
heldur af því, að ég í þörfinni
leita til þín. Svo stendur nefni-
lega á, að ráðahag mínum uppi í
Borgarfirði er nú að öllu leyti
upp brugðið," o. s. frv. Síðar í
sama bréfi segir hann svo með
eljaraglettu nokkurri: „Svo-
leiðis gengur nú stundum fyrir
okkur á réttnefndri Yxnadals-
heiði æfi þessarar, en allt endar,
þegar vér komumst í þann
himneska Eyjaf jörð.“
Þó að auðsætt sé, að Bjarna
hafi fallið þessi málalok mjög
miður, lét hann það eigi lengi á
sig fá. Síðar um sumarið reið
hann vestur í Stykkishólm og bað Hildar,
dóttur Boga stúdents Benediktssonar. Var
það mál auðsótt, og giftust þau þann 15.
september um haustið. Reið Hildur síðan
suður með honum og tók þegar við búsfor-
ráðum í Gufunesi.
2. Frá Elínu Guðmundsdóttur.
Þetta sama ár, sem nú var sagt, er
Bjami stóð í konumálum þessum, var hjá
honum í Gufunesi stúlka sú, er Elín hét
Guðmundsdóttir. Hún mun hafa verið ætt-
uð úr Munka-Þverársókn í Eyjafirði, og
leikur þó vafi á því, því að í sumum stöð-
um er hún talin úr Helgastaðasókn í Þing-
eyjarþingi; bendir þó fleira til hins fyrra.
Allt er mér ókunnugt um ætt hennar og
foreldri, eða hvenær hún fluttist suður á
land. Elín var rúmlega tvítug að aldri, er
þetta gerðist. Sagt er, að hún hafi verið
kona í fríðara lagi, greind vel, glaðlynd
og léttlíf, og víst er um það, að henni var
mannhylli vel lagin jafnan. Um stöðu
Framhald á bls. 43.