Vikan - 28.01.1993, Blaðsíða 27

ir þennan áhugasama leik-
húsalmenning," segir Silja. „Ég
held að það fólk hefði óskap-
lega lítinn áhuga á að lesa vís-
indalega gagnrýni þar sem far-
ið væri nákvæmlega ofan í
handrit og tilgang höfundar
með persónum og ákveðnum
setningum. Ég held að ég sé
að tala við þetta fólk, fólkið
sem hlustar á Rás 1, fólk sem
hefur gaman af hinu talaða
orði og ég held að sé mikið til
það fólk sem fer f leikhús.“
Silja hélt lengi vel að engin
lifandi sála hlustaði á leikhús-
gagnrýnina hennar en fékk þó
einstaka sinnum upphringing-
ar og bréf þegar hún stuðaði
einhvern. Svo vildi þannig til
fyrir ári að hún lenti á árshátíð
og var þá skyndilega stödd í
hlustendahópnum sínum.
„Þetta var í stuttu máli sagt
sú skemmtilegasta árshátíð
sem ég hef verið á því alveg
frá því ég kom á staðinn um
sexleytið og þangað til ég fór
undir sex næsta morgun kom
að mér fólk sem vildi ræða
leikhúsgagnrýni. Þetta fólk
hafði flest séð allar sýningarn-
ar og hafði allt saman skoðan-
ir á því hvort ég hefði verið of
lin eða of hörð. Þetta var bæði
inspírandi og skemmtilegt og
þá áttaði ég mig á því aö það
eru um það bil þúsund til tvö
þúsund manns sem hlusta
reglulega á mig - og getur
maður ætlast til að fá meira?"
Silja segist aldrei hafa feng-
ið ósanngjörn eða of harkaleg
viðbrögð en slíku kynntist hún
aftur á móti þegar hún gerðist
fyrsti barnabókagagnrýnand-
inn á landinu.
„Þá fékk maður viðbrögð
sem hefðu átt að lækna mann
af því að fara nokkurn tímann
út á meðal manna aftur til að
segja skoðun sína, því þau
voru svo hörð og ósanngjörn.
En ég skil núna af hverju þau
voru það. Ég var að ráöast á
eitthvað sem aldrei hafði verið
ráðist á áður. En auðvitað hafði
það heilmikið að segja því á
eftir á mér komu margir sem
reyndu að plástra sárin sem ég
hafði ýft upp en aðrir héldu nið-
urrifssstarfseminni áfram af
engu minni hörku," segir Silja.
Hún segir jafnframt að leik-
húsfólk sé miklu vanara gagn-
rýni en rithöfundarnir því það
hafi orðið að sæta gagnrýni
svo lengi sem leikhús hafi
tíðkast hér.
„Það breytir þó ekki því að
fólk tekur það nærri sér ef
vegið er að því og það er svo
sem eðlilegt. Leikarar segja
að þetta sé svo erfitt fyrir þá
því sýning sem sé drepin af
gagnrýnendum hafi aldrei
tækifæri til að rísa upp aftur -
ekki eins og bók sem er drep-
in af gagnrýnendum. Hún á
tækifæri eftir tuttugu ár því þá
kemur ný kynslóð sem segir
að þessi höfundur hafi verið
stórlega vanmetinn. Leikritið á
möguleika á að fara aftur á
svið sem bókmenntatexti en
sýningin sem verk ákveðins
leikstjóra og ákveðinna leik-
enda á ákveðnum tímapunkti
á ekkert tækifæri aftur,“ segir
Silja. „Mér finnst ég ekki vera
að tala við leikhúsfólk nema
að mjög litlu leyti en ef maður
segir að sýning megi styttast
og allir gagnrýnendur koma
inn á eitthvað svipað þá veit
ég til þess að það hefur verið
unnið með sýninguna áfram,
ekki bara vegna þess að
gagnrýnendurnir sögðu það
heldur líka leikhúsfólk sem sá
sýninguna."
Silja segir gagnrýnendur
vera fulltrúa hins þjálfaða leik-
húsáhorfanda og hægt eigi að
vera að vísa til þeirra. Reynsla
af því að lesa leikrit skipulega
og innsýn í leiklistarsögu
heimsins telur hún gagnlegt
hverjum leikhúsgagnrýnanda.
„Auðvitað er maður blindur
á vissa hluti í leikhúsinu. Mað-
ur metur ekki að verðleikum
hluti eins og lýsingu, sviðs-
búnað eða leikhljóð. En þegar
maður fer oft í leikhús og fær
samanburðinn finnst mér
þetta mat þjálfast upp. Það er
sú menntun sem fæst við það
að fara oft. Svo er nauðsyn-
legt að hafa gaman af að fara
í leikhús og láta virkilega
reyna á það áður en maður
segir að sýningin sé því miður
ekki nógu góð. Gagnrýnand-
inn þarf að hafa gaman af að
fara í leikhús og heyra vel og
sjá. Ég finn stundum til þess
að ég sé ekki nógu vel og þarf
að sitja framarlega. Ég sé ekki
svipbrigði ef ég er fyrir aftan
miðjan sal,“ segir Silja.
Heldur hún að gagnrýnend-
ur gætu drepið sýningu?
„Já, ef hún er á mjög litlu
sviði. Ef sýningin er góð en
gagnrýnin vond þarf marga á-
horfendur til aö dreifa gagn-
stæðum upplýsingum en sé
sviðiö stórt hefur gagnrýnin
ekkert að segja. Vond gagn-
rýni um vonda sýningu getur
svo átt sinn þáttinn í að sýn-
ingin detti niður,“ segir Silja.
„Ég verð alltaf andvaka áöur
en ég fer [ útvarpið og þá sér-
staklega ef ég hef verið óá-
nægð með verkið. Þá spyr ég
mig stundum hvað hafi gefið
mér leyfi til að bera skoðanir
mínar svona á torg. En ég hef
þó þessa reynslu og menntun
og svo lengi sem almenningur
og leikhúsfólk gerir ekki upp-
reisn hugsar maður: Kannski
er ég ekki svo afleitt val. Ég
myndi segja mínar skoðanir á
leiksýningunum í mínum hópi,
svo þetta er í raun bara út-
víkkun á því sem ég myndi
annars gera.“
KJARTAN RAGNARSSON
LEIKSTJÓRI:
GAGNRÝNI ER
AF HINU GÓÐA
„Leikhúsgagnrýni er af hinu
góða. Fyrir leiksýningu, sem
er bara til í augnablikinu, er
hún oft það eina sem eftir
stendur. Leikhúsgagnrýni er
þó bara viðbrögð einnar
manneskju og í fjölmiðlum er
enginn möguleiki til að kafa
mjög djúpt,“ segir Kjartan.
„Leikhúsfólk er viðkvæmara
fyrir gagnrýni en það þyrfti að
vera. Ég tek síður nærri mér
að fá slæma gagnrýni sem
leikstjóri eða höfundur heldur
en sem leikari því þá fæ ég
rökstudda gagnrýni en leikarar
fá oft ekki meira en eitt lýsing-
arorð fyrir aftan nafnið sitt.
Það er miklu Ijósara hvað er
leikstjóranum að kenna og
það er fátt eins slæmt og að
sjá leikara fá vonda dóma fyrir
eitthvað sem er í raun leik-
stjórans."
Kjartan tekur misjafnlega
mikið mark á gagnrýnendum
enda finnst honum þeir stund-
um verða of sjálfuppteknir í
skrifum sínum. Samt veit hann
að áhorfendur taka mark á
þeim. Hann segist ekki geta
gert kröfur um leikhúsmenntun
gagnrýnendanna, eins og mál-
um er háttað hér á landi, en vill
að þeir vinni út frá þeim bak-
grunni sem þeir hafa en þykist
ekki hafa eitthvað annað og
meira. Æskilegt þykir honum
að þeir sjái hverja sýningu
tvisvar og lesi handritið þegar
um ný íslensk verk er að ræða.
„Það er alveg rétt að gagn-
rýnandinn er fulltrúi almenn-
ings sem sér hverja sýningu
ekki nema einu sinni en al-
menningur sest ekki niður og
skrifar skoðun sína á sýning-
unni í blöðin. Þeir verða því að
sjá skýrar fyrir sér hvað þeim
finnst og af hverju. Það er svo
margt sem getur farið fram hjá
manni í einni leiksýningu.
Maður fær mikil viðbrögð við
sýningum hér á íslandi, þar
sem leikhúsáhuginn er svo
mikill. Ég tek mark á viðbrögð-
um gagnrýnenda, áhorfenda
og félaga og vina í stéttinni en
endanlega er það mitt eigið
mat á þeim tilfinningum sem
sýningin vekur hjá mér,“ segir
Kjartan.
Að minnsta kosti tvisvar
sinnum hefur hann stytt sýn-
ingu vegna viðbragða hjá
þeim sem sýningarnar sáu.
Blessað barnalán stytti hann
um fjörutíu mínútur eftir frum-
sýningu og Land míns föður
var stytt um tuttugu og fimm
mínútur eftir generalprufu.
„Það hefur engin áhrif á mig
að fá vonda gagnrýni ef það
sést að gagnrýnandinn skynj-
ar ekki ákveöna nýsköpun í
sýningunni en ég tek nærri
mér að sjá að maður hefur
einfaldlega ekki hitt í mark.
Hins vegar myndi spilla ef
gagnrýnendur yrðu of mikið
jáfólk," segir Kjartan. „Gagn-
rýnandinn er ekki fagmann-
eskja meðal leikhúsfólksins en
leitist hann við að skila sínum
viðbrögum af heilindum hefur
hann góð áhrif bæði til upplýs-
ingar og til að skapa um-
ræðu.“
STEFÁN BALDURSSON
LEIKHÚSSTJÓRI:
ALMANNARÓMUR
ER STERKARI
EN GAGNRÝNIN
„Gagnrýnandi verður að hafa
gaman af leikhúsi og áhuga á
því að fara í leikhús. Það er
líka góður eiginleiki hjá honum
að vera hrifnæmur, leyfa sér
að taka stórt upp í sig og hafa
svigrúm fyrir neikvæðar at-
hugasemdir, svo framarlega
sem þaö er ekki gert á rætinn
eða illkvittinn hátt. Það er það
< Kjartan
Ragnars-
son,
Leikfélagi
Reykja-
víkur.
„Ég tek
síöur
nærri mér
aö fá
slæma
gagnrýni
sem leik-
stjóri eöa
höfundur
heldur en
sem
leikari því
þá fæ ég
rökstudda
gagnrýni."
Stefán
Baldurs-
son,
þjóöleik-
hússtjóri.
„Ástæöan
fyrir því
aö
leikarar
skrifa
oftar gegn
dómum en
aörir lista-
menn er
sú aö í
leiksýn-
ingu er
framlag
leikarans
svo per-
sónulegt
og hann er
berskjald-
aóur.“