Menntamál - 01.08.1972, Blaðsíða 7

hat'a þrosliagildi fyrir þau. Sömu þörf eða áhuga
er unnt að svala með ýmsu móti. Góð bók getur
verið eins auðskilin og skemmtileg og léleg bók.
bvl miður fara þessir tveir kostir ckki ávallt
saman í jöfnum mæli. Ymsar sögur og frásagnir
kunna að vera vel samdar frá sjónarhóli full-
orðinna manna, en geta þó misst marks. Hins
vegar hefur ýmislegt, sem ritað er handa börnum,
ótvírætt rnikið skemmtigildi, þótt menntunar-
eða þroskagildi þess sé lítið og geti jafnvel stund-
um verið neikvætt. Skemmtigildið er ekki ein-
hlítur mælikvarði á bækur almennt og ekki held-
ur sögur og ljóð, sem ætluð eru börnum. Það er
nauðsynlegt, en ekki nœgilegt skilyrði, sem gott
lestrarefni barna verður að fullnægja.
Hugtakið barna- og unglingabækur spannar
eins og áður er sagt yfir ákaflega vítl og að sumu
leyti óafmarkað svið, allt frá myndabókum og
aevintýrum handa smábörnum til bóka, sem bæði
unglingar og fullorðnir menn lesa.
Hér á ef lil vill við að minnast stuttlega á
myndabækur handa smábörnum, þar sem mynd-
irnar eru oft ekki minna atriði en textinn. Við
eigum allmargar Itækur af jjessti tæi, sumar
góðar, en flestar þýddar og nteð erlendum rnynd-
um. Margar bækur eru t.d. til í íslenzkum bún-
ingi með teikningum eftir Walt Disney. Sérstök
ástæða er til að benda á teikningar f)isneys við
Mjallhvít með íslenzkunt texta og fögru kvæði
eftir eitt bezta skáld okkar, Tómas Guðmunds-
son. Því miður er ])ók jtessi fyrir löngu seld upp.
Ýmsir eru andvígir ofnolkun myndasagna, þar
sem ('ill atburðarásin er sýnd í myndum, en text-
inn stuttur, og halda þeir Jtví fram, að ofnotk-
un mynda liefti hugmyndaflug barnanna. Þess-
ar myndasögur eru rnjög misjafnar, allt frá bók-
um eða heftum með lélegum texta og ólistrænum
myndum til bóka og hefta, Jtar sent bæði myndir
og texti eru ágæt. Úir og grúir af misjöfnum
myndasögurn í sérstökum heftum, blöðum og
vikuritum, sem njóta vinsælda manna á öllum
aldri. Sjálfsagt getur stundum verið um ofnolk-
un mynda að ræða, en ekki sé ég ástæðu til að
dæma myndasögur í lieild úr leik, enda eru góð-
ar myndabækur við hæfi ungra barna.
Því niiður höfum við íslendingar fáuin færum
mönnum á að skipa, sem hafa lagt sig eftir að
myndskreyta bækur, en Jjetta getur staðið til
bóta. En enn Jtykja mér íslenzkar bækur gjalda
Jjessarar vangetu okkar og Jtá ekki hvað sízt
barnabækur, Jtó að myndir í sumum Jjeirra séu
listrænar og góðar.
Eins og vænta má, er fámenn, fátæk og af-
skekkt þjóð cins og við íslendingar, sem tölum
og ritum þar að auki mál, sem engin önnur Jtjóð
skilur, brautryðjendur um fátt. Barnabókmennt-
ir og barnabækur í Jnengstu merkingu eiga sér
skemmri sögu hér en á hinum Norðurlöndun-
um. Varla getur talizt, að nokkrar sérstakar
barnabækur hafi verið gefnar út á 18. öld, nema
stafrófskver og rit um kristindómsfræðslu, en
sumar bækur, sem gefnar voru út seint á öld-
inni Iianda aljtýðu, lásu börn vafalaust nokkuð
eða mikið. En auðvitað höfðu íslenzk börn um
langan aldur lieyrl sagðar sögur: Islendinga- og
konungasögur, riddarasögur, Jjjóðsögur, hlýtt á
rímur kveðnar út af þessum sögum, og Jjau, sem
læs voru, Iiöfðu lesið þessar bókmenntir. Margt
í J)eint var við liæfi barna og unglinga, en annað
ekki, og ýmsum atkvæðamiklum kennimönnum
Jjóttu Jjessi rit hafa einhæf og siðspillandi and-
leg og trúarleg áhrif á Jjau. En erfitt var að spyrna
gegn broddunum, Jjví að sögur þessar og rímur
nutu mikilla vinsælda manna. Jafnvel Hallgrím-
ur Pétursson orti Jjrjá rímnaflokka. Við nútíma-
menn lítum á Jjetta mál öðrum og mildari aug-
uni en trúar- og menningarfrömuðir fyrri tíma,
sem hugðu margir hverjir Jjessar bókmenntir
liinn mesta skaðvald. Við teljum nú margar forn-
sögur og Jjjóðsögur sígilda list, sem eigi erindi
við unglinga jafnt og fullorðna menn. Vízt má
telja, að fornsögur, riddarasögur og rímur gegndu
svipuðu hlutverki og mikill hluti skemmtibóka,
sem nútímaunglingar lesa með áfergju. Búning-
ur Jjessara sagna er einungis annar. Lestur forn-
sagna og rímnakveðskapur á kvöldvökum lagðist
sums staðar ekki af fyrr en um 1920, en víða
Jjar sem kvöldvökur tíðkuðust, voru á Jjessari
öld jafnframt lesnar nýútkomnar bækur, sögu-
söfn blaðanna, tímarit o. fl. nýlegt efni.
Sumar-Giíff handa börnurn frá sra Guðmundi
Jónssyni (1763 — 1836) prófasti í Árnes-Sýsslu og
MENNTAMÁL
145