Menntamál - 01.08.1972, Blaðsíða 13

hálfa öld (1905-1955), um árabil (1932-1940) á
vegum Rauða kross íslands. Vorid' liefur komið
út nær óslitið frá árinu 1932. Aðaltilgangur
barnablaða, er að flytja börnum skemnrtilegt og
þroskandi efni, hvetja þau til hófsemi og hollra
lifnaðarhátta. Barnablöð kristilegs efnis hafa
komið út á þessari öld, og koma út enn, sömuleið-
is Skálablöð víðsvegar um land, en þau eru fyrst
og frernst helguð hugsjón skátalireyfingarinnar.
Fjölmargra góðra barnablaða verður að láta hér
ógetið. Af ársritum, sem enn koina út lianda
börnum, eru hin helztu: Sólskin, barnarit Sum-
argjafar (frá 1933), og Sólhvörf, rit Barnaverndar-
félags Reykjavíkur (frá 1951). Hafa ýmsir menn
valið efni í ársrit jiessi. Sum þeirra eru allmikið
notuð í skólum, ekki hvað sízt vegna margra
barnaleikrita, sem í þeim hal'a birzt (Vorið, Sól-
skin, Sólhvörf o.fl.). Eldri árgangar barnablaða
og ársrita cr vinsælt lestrarefni barna. Barnablöð-
in hafa verið misjafnlega úr garði gerð, sum
smekkleg og vel myndskreytt. Skamman aldur
margra þeirra má að ég hygg aðallega rekja til
fjárhagsörðugleika.
Þótt við íslendingar höfum átt marga hlut-
genga barna- og unglingabókahöfunda, höfum
við ekki eignast höfuðsnilling á þessu sviði, sem
jafnast á við beztu norræna og aðra beztu erlenda
barnabókahöfunda, nema e.t.v. Stefán Jónsson.
Liggja til þess ýinsar ástæður, m.a. sá óheppilegi
hugsunarháttur, sem hér hefur of rnjög ríkt, að
telja barna- og unglingabækur til lægri tegundar
bókmennta. Frarn til allra síðustu ára hafa bók-
menntagagnrýnendur hér ekki virt þær viðlits,
en sem betur fer sjást nú merki þess, að þetta við-
horf þeirra er að breytast. Að nokru leyti virðist
mér sökin einnig vera hjá höfundunum sjálfum.
Of
fáir þeirra gei'a nógu háar kröfur til sín. Sak-
lr þessa tvenns hafa góðir barnabókahöfundar
att lítilli uppörvun að fagna og átt torveldara
l|m að afla sér viðurkenningar hér sem rithöf-
undar en í flestum öðrum menningarlöndum.
Hér er lítið sem ekkert gert að því að leiðbeina
foreldrum og öðrum um val barna- og unglinga-
hóka. Þetta er alls staðar vandasamt, en hér í
fámennihu sérstaklega óvinsælt. Áreiðanlega
þarf listræna hæfileika til þess að semja góðar
barnabækur ekki síður en skáldverk handa al-
mennum lesendum. Því miður verður að kveða
upp úr með það, að ófáar barnabækur eftir ís-
lenzka höfunda eru ólistrænar og frekar ritaðar
af vilja en rnætti.
Efni meginþorra íslenzkra barnabóka ber enn
mjög svip af hinu gamla bændasamfélagi. Við-
fangsefna úr borgarlífinu gætir enn hlutfalls-
lega lítið, þegar á heildina er litið. Islenzkir
barnabókahöfundar mættu að meira marki
fjalla um félagsleg vandamál unglinga nú á dög-
um. Við eigum enga nýlega unglingabók, sem
jafnast t.d. að þessu leyti nokkuð á við Grunn-
brott eftir norska rithöfundinn Finn Havrevold.
Eg er ])ó sammála Th. Egner um það, að varast
beri stjórnmálapredikanir og kaldranalegar veru-
leikalýsingar, einkum í bókum lianda börnum
á barnaskólaaldri.
Ýmsar barnabækur, sem hafa ekki náð almenn-
um vinsældum, geta verið góðar og einstaka
barni mjög mikils virði, og gæti ég komið með
mörg dæmi þess, svo sem Ferðalanga (Rv. 1939)
eftir Helga Hálfdánarson skáld (1911).
Margar hinar svo nefndu klassisku barna- og
unglingabækur, sem voru upprunalega ritaðar
handa almennum lesendum, hafa verið þýddar
á íslenzku. Hófst þetta verk á seinni liluta 19.
aldar, eins og áður er sagt, og hefur því verið
lialdið áfram síðan. Er þetta langur listi, og of
langt mál væri að telja þær bækur og höfunda
upp, enda hin sömu og með öðrum þjóðum
(Dæmisögur Esóps, Þúsund og ein nótt, Ferðir
Gullivers, Lísa í Undralandi, Kofi Tómasar
frænda, Robinson Krúsó, höfundar eins og Dick-
ens, Cooper, Marryat, Mark Tvvain, Stevenson,
Kipling, Gonan Doyle, Al. Dumas, Jules Verne
o.fl.). Bókaútgáfan Iðunn (Valdimar Jóhanns-
son) hefur frá árinu 1962 gelið út 18 bækur eftir
sígilda eða góða höfunda. Þær eru smekklega úr
garði gerðar, ílestar með myndum, og vel er til
þýðingar þeirra vandað. Nefnist bókaflokkur
þessi Sígildar sögur Iðunriar.
Bækur eftir góða norræna höfunda, eldri og
yngri, hafa verið þýddar á íslenzku, svo sem H.
C. Andersen, Topelius, Selmu Lagerlöf, Björn-
son, allt til núlifandi höfunda, eins og Astricl
MENNTAMÁL
151