Menntamál - 01.08.1972, Blaðsíða 17

raenntum og be/tu barnabókum samtíðarhöf-
unda. Enginn vafi er á því, að með lestri þeirra
er ekki einungis lagður grundvöllur að góðum
bókmenntasmekk, heldur hafa þær að öðru
leiti djúp og varanleg uppeldisáhrif. Sartre las
margt góðra bókmennta jafnframt léttmetinu.
Frændi hans, sem hann ólst upp hjá, hélt mjög
að honum klassiskum frönskum ritum, sem voru
mörg hver að miklu leyti ofvaxin skilningi Sartr-
es, þótt bráðþroska og gáfaður væri. Barnseðli
hans sagði þarna til sín.
Þá held ég að varasamt sé að láta börn og
unglinga búa of lengi og nær eingögu að bók-
um, sem sérstaklega eru sarndar handa þeim.
Margar hinna bezlu barna- og unglingabóka
voru ritaðar fyrir almenna iesendur, eins og ég
hef oft tekið f'ram. Ef börn og unglingar búa of
mjög að misjöfnum tízkubókum samtiðarinnar,
sem samdar eru sérstaklega handa þeim, getur
það stuðlað að stöðnun í sálarlífi þeirra og orð-
ið þeim þroskatálini. Yfir bókasafni háskólans
í Colorado standa þessi einkunnarorð: „Who
knows only hins own generation remains for-
ever a cliild“: Sá, sem þekkir aðeins sína eigin
kynslóð, verður ávallt barn.
Þá má í þessu sambandi minna á skoðun T. S.
Eliols, hins mikla skálds og merka bókmennta-
fræðings. Hann taldi mjög óheillavænlegt, hve
kynslóð manna eftir 1930 (hér er án efa átt við
almenna lesendur og mér virðist hið sarna gilda
um seinni kynslóðir) var algerlega á valdi sam-
tíðarbókmennta og las þær nær eingögu, en for-
tíðarbókmenntir voru henni óþekktur og lokað-
ur heimur. Með þessu móti fara menn á mis við
mörg þau bókmenntagildi, sem er ekki að finna
í nútímabókmenntum. Skerðir þetta dýpt og
þroska persónulcika lesendanna.6) Þetta sjónar-
mið er vissulega íhugunaryert og hallast ég að
því, að Eliot halði í þessu rétt fyrir sér.
Við íslendingar einir höfum sérstöðu meðal
vestrænna menningarþjóða livað langt bók-
menntasamhengi snertir. Ritmálið hefur breytzt
svo lítið, að börnum og unglingum eru vel skilj-
6) T. S. Eliot: Religon and Literature (1935). í: Se-
lected Prose. Penguin Books 1953, bls. 41—42.
anlegar bókmenntir frá 13. öld, þegar þær eru
færðar til nútímastafsetningar, og sízt torskild-
ari en ýmsar samtímabókmenntir. Til saman-
burðar rná geta þess, að nútíma Frökkum og
Englendingum eru að ég liygg sízt auðveldari
til lestrar rit frá 17. öld, Spánverjum og ítölum
frá seinni hluta 16. aldar og Dönurn og Svíum
sennilega frá 18. öld. Hið bezta í fornsögum
okkar er sígild hálist (grande art classique), sem
börn og unglingar mega ekki fara á mis við. A
okkur hvílir sá vandi og sú vegsemd að gæta
þessarar arfleifðar; hún má ekki íþyngja okkur
né lama sköpunarmátt okkar, heldur verðurn
við að ávaxta hana, svo að hún verði lifandi afl
í menningarlífi okkar og frjóvgi það og dýpki.
Hver kynslóð leggur sitt sérstæða mat á bók-
menntir fortíðarinnar, engar tvær kynslóðir lifa
og túlka fortíðina á sarna veg, hver kynslóð vel-
ur það úr arfi fortíðarinnar, sem hún telur hafa
mest gildi fyrir sig. Fornsögur okkar, sem sígild-
ar eru, úreldast ekki og heilla börn og unglinga
á öllum tímurn að því er virðist. Þær eiga erindi
við hverja unga kynslóð, en þó ekki hið sama
erindi við neina þeirra. í nýútkominni samtals-
bók við Halldór Laxness í tilefni af sjötugsaf-
rnæli hans ræðir hann um hættuna á því, að við
glötum tungu okkar í nábýlinu við fjölmennar
þjóðir, eins og mörg dærni eru til um smáþjóð-
ir-7)
Matthias: „En íslenzka þjóðin hefur sterka
arfleifð og miklar bókmenntir að styðjast við.
Getur það ekki verið okkar styrkur?"
Halldór: „Jú, ef menn hafa ánægju af að lesa
gullaldarbókmenntir, annars ekki.“
A þessu svari, sem varðar tilveru íslenzkrar
menningar, vil ég enda þessar hugleiðingar mín-
ar.
7) Halldór Laxness og Matthías Jóliannessen: Skegg-
ræður gegnum tíðina. Reykjavík. Helgafell MCML
XXII, bls. 63.
MENNTAMÁL
155