Menntamál - 01.08.1972, Blaðsíða 32

ist, njóti sín, uni sér eins vel og skyldi? Tóm-
stundir manna hér á landi aukast í sífellu, og
þörfin á ómaksverðri tómstundaathöfn er orð-
in brýn.
fafnframt verðum við þess vör að mikill hluti
þjóðarinnar — og þá ekki sí/.t nemendur — finna
til vanmættis síns og áhrifaleysis um stefnu og
stjórn í samfélagsmálum. í flestum menntaskól-
um okkar er lýðræði að einhverju marki — en
hversu virkt er það í rauninni? Sem kennari í
tilraunamenntaskóla hefi ég átt þess kost að sjá
með eigin augum hversu erfitt er að koma skóla-
lýðræði á fót. Það er sem sé ekki nóg að koma á
lýðræðislegu skipulagi sem veitir kennurum og
nemendum formlegan eða raunverulegan mcð-
ákvörðunarrétt. Slíkt er aðeins ytra skilyrði. C)g
þegar því skilyrði er fullnægt koma djúpstæðari
eríiðleikar í ljós. Flestum nemendum finnst
nefnilega að þeir séu eftir sem áður „firrtir",
þ.e.a.s. þeim finnst að ákvarðanir bæði innan
skcilans og í samfélaginu í heild séu teknar þar
sem þeir ná alls ekki til. Þeim finnst þeir engu
máli skipta, eru sannfærðir um að þcir geti alls
ekki Iátið til sín taka á heildarvettvangi. Með
öðrum orðum, þeii’ eru óvirkir af því að þeir eru
sér ])ess ekki meðvitandi að |)ar sem lýðræði rík-
ir hejir manneskjan — samkvæmt sjálfri hugsjón
lýðræðisins — tök á að orka á umhverfi sitt. Við
erum nefnilega alls ekki viin því að lýðræðið
brenni á okkur sjálfum. Ef við þurfum að velja,
skjótum við okkur undan því; sé okkur gefið
sjálfræði, skrópum við frá ábyrgðinni; ef við
störfum í hópum (en slíkt er starfræn afleiðing
lýðræðisskipulags), finnum við hversu auðvelt er
að láta aðra um frumkvæðið eða þá að drottna
sjálfur yfir öðrum; í stuttu máli, við finnum
Iiversu erfitt það er að koma á sannri tryggð og
trúnaði við aðrar manneskjur. í þessu eiga, að
ég held, kennarar og nemendur sammerkt.
Við verðum að reyna að koma á skóla sem
leggur sig fram um að breyta því ástandi sem hér
hcfir verið lýst. Það þýðir að við verðum að til-
einka okkur ný viðhorf l)æði til okkar sjálfra
og til annarra manneskja. Viðhorf eru venjur
sem greiptar eru djúpt í bæði tilfinningalíf okk-
ar og hugsanalíf, svo að við getum ekki væn/t
neinna skyndibréýtinga. Og hvert í ósköpunum
ættum við að sækja það sem til þess þarf að
koma á þessum nýju viðhorfum hjá nemend-
um?
Við getum víst verið sammála um það að sið-
ferðisprédikanir og velviljaðar fortölur koma að
litlu haldi. Við þurfum citthvað sem ristir dýpra,
eitthvað sem kemur okkur við, eitthvað sem
hrærir við innsta kjarna okkar, sjálfskenndinni
sjálfri. En livar er að finna þann uppeldisgrund-
völl sem hér er um að ræða? í leiklistinni, segi
éS■
Leiklistarathöfn varðar l>æði almennar upp-
eldishugmyndir og lýðræði. Leiklist er uppeldis-
grundvöllur. Ef við viðurkennum það, losum við
okkur algjörlega við það sjónarmið sem ein-
bindur leiklistarstarf við árlega leiksýningu nem-
enda. Leiklistarstarf í skóla hefir verið skilgreint
sem „æfing í því að lifa“, og í þeirri skilgrein-
ingu á fyrirsögn þessarar hugleiðinga upptök
sín. Því hvað er leikur annað en „æling í því
að lifa?“ Leikur er talinn eðlilegur og ómissandi
fyrir þroska allra barna, og sálfræðingarnir hafa
meðal annars skilgreint ,,leik“ sem „hlutverka-
leit.“ Enginn virðist draga það í efa að fyrir
þroska og sjálfsleit barnsins sé mjög mikilvægt
að það fái tækifæri til þess, án allrar ábyrgðar,
að „vera“ hitt og þetta eða hinn og þessi. Með
því móti prófar barnið hina ýmsu kosti sem því
standa til boða — kemst að jn í hvers konar mann-
eskja það vill verða.
Kennslugreinin leiklist leyfir nemandanum að
verða aftur lwmo ludens — hinn leikandi mað-
ur. Hann stendur þar ,,í þykjustunni” frammi
fyrir lýðræðislegum vandamálum og fær í verki
innsýn og æfingu í lausn þeirra. í æfingum og
í leik af munni fram kynnist hann aðstæðum og
manngerðum innan lrá og sér sjálfan sig í virk-
um tengslum við þær. Án allrar ábyrgðar fær
liann tækifæri lil að reyna ýmsar lausnir á vanda-
málum sínum með því að leika þær fyrir félaga
sína og nteð þeim. Það kemur sífellt í ljós að hér
er um að ræða gagntakandi leið til að æfa sig í
lýðræðislegri hegðun.
Ef einhver kennarabrún skyldi þegar hér er
komið sögu yppast af furðu eða fyrirlitningu:
MENNTAMÁL
170