Menntamál - 01.08.1972, Blaðsíða 40

ÞÆTTIR UM UPPELDISMAL
♦-
-♦
♦
-♦
♦---------------------------------------*
Þorbjörn Broddason:
Uppeldis-
hlutverk
fjölmiðla
♦-----------------------------------------------------*■
Þegar rætt er um fjölmiðla koma okkur oftast í hug
sjónvarp, hljóðvarp og dagblöð. Þetta eru dægurmiðlarn-
ir, eins og við getum kallað þá, sá flokkur fjölmiðla, sem
birtist okkur í nýrri útgáfu daglega. Það eru til aðrir fjöl-
rniðlar, eins og kvikmyndir, í mörgum tilvikum bækur og
hljómplötur, og jafnvel leikhús.
En ég mun i þessu erindi einkum ræða tvo dægur-
miðla, sjónvarpið og dagblöðin. Ef til vill lætur hug-
myndin um uppeldishlutverk fjölmiðla undarlega í eyr-
um. Uppeldi er venjulega talið hlutverk foreldra. Þegar
nánar er að gætt verður að vísu augljóst, að skólarnir
og kennararnir hafa tekið að sér veigamikinn þátt upp-
eldisstarfsins hjá tækniþróuðum þjóðum. Sama má segja
um fóstrur þeirra barna, sem dveljast á barnaheimilum
að hluta. En tilhugsunin um uppeldi í höndum fjölmiðla
kann að vera öllu meira framandi. Það er samt sem áður
staðreynd, sem ekki verður umflúin, að fjölmiðiarnir eiga
mjög ríkan þátt í daglegu lífi nútímafólks, og það væri
fásinna að loka augunum fyrir þeim áhrifum, sem þeir
kunna að hafa á þroskaferil barna, og hlutverki þeirra
við mótun skoðana og viðhorfa. Þetta hefur að sjálf-
sögðu ekki ætíð verið svo.
Dægurmiðlarnir eru ung íyrirbæri. Þeir hafa sprottið
upp samhliða meiri margbreytileika þjóðfélaganna, auk-
inni verkaskiptingu innan þeirra, og meiri sérhæfingu í
störfum. Þetta hefur valdið því, að foreldrarnir hafa orð-
ið að afsala sér uppeldisstarfinu að hluta í hendur sér-
hæfðs fólks. Hvað varðar skólann er þetta takmarkaða
afsal foreldranna meðvitað og ásetningsbundið. En er
því þannig varið með afsalið í hendur fjölmiðlanna?
Hugsa heimilisfeður með sér þegar þeir kaupa sjón-
varpstæki fyrir heimilið, að þetta tæki geti haft veruleg
áhrif á lífsviðhorf barna þeirra? Ég dreg í efa, að slíkt
sé mönnum ætíð efst í huga. Heilbrigð skynsemi segir
manni þó, að tæki, sem hefur slíkt vald yfir athyglinni
sem sjónvarpið, hljóti að hafa einhver áhrif á neytendur
sína, og þá einkum þá, sem eru móttækilegastir, til
dæmis ung börn. Sem dæmi um það magn sjónvarps-
efnis, sem börn geta tekið við, má geta þess, að sums
staðar erlendis, þar sem sjónvarpsdagskrár eru lengri
en hér, horfa mörg börn fleiri klukkutíma á sjónvarp í
hverri viku en þau eyða í skólanum. En önnur börn horfa
aftur miklu minna. Ástæðurnar fyrir mismunandi sjón-
varpsnotkun barna eru fjölbreytilegar, og uppeldislegu
áhrifin eru beinlínis háð þesum ástæðum. Dæmi um
hvernig má flokka börn samkvæmt sjónvarpsnotkun
þeirra, er munurinn milli aldursflokka, sem er á þann
veg, að yngri börn nota sjónvarp tiltölulega mikið, en
þegar unglingsárin nálgast minnkar áhuginn á því vegna
samkeppninnar frá öðrum skemmtunum. Þarna eru að
öllum líkindum tvö öfl að verki, annars vegar, að barnið
vex upp úr sjónvarpsefninu, og hins vegar, að valmögu-
leikar barnsins aukast með því aukna sjálfstæði, sem
því er veitt þegar það eldist. Tíu ára barnið á ekki ann-
arra kosta völ en að sitja heima, og þá vill sjónvarpið
oft verða nærtækasta afþreyingartækið. Fjórtán ára
unglingur aftur á móti getur miklu frekar farið út, hitt
kunningja sína, farið með þeim í kvikmyndahús eða
einhverja þá staði, sem unglingar safnast saman á.
Ef börn eru flokkuð samkvæmt frammistöðu í skóla,
kemur fram skýrt samband við sjónvarpsnotkun. Því
lægri einkunnir, sem börnin hafa, því algengara er að
MENNTAMÁL
178