Heima er bezt - 01.11.1984, Blaðsíða 5

Ingvar Agnarsson hefur nýlega ritað athyglisverða grein
um „Huldufólkið og bústaði þess“ í HEB (6/7. 1984), þar
sem hann gerir grein fyrir þeirri kenningu Nýalssinna, að
huldufólksfyrirbærin séu til orðin við fjarsamband við fólk
á öðrum hnöttum, er sé — eða hafi verið — á svipuðu
menningar- og tæknistigi o.s.frv.
Nefnir hann ýmis dæmi þessu til stuðnings og birtir m.a.
viðtal við skyggna kona, Erlu Stefánsdóttur. Ingvar viður-
kennir einnig þann möguleika, að fólk þetta geti líkamnast
meðal okkar hér á jörð, „en miklu mun það sjaldnar gerast“
segir hann.
HULDUHEIMAR OG MANNHEIMAR
Það sem helzt styður þessa tilgátu er þ^ð fyrirbæri, sem
kalla má„huldulandslag“ og skyggnir menn sjá oft þegar þeir
verða varir við álfa eða huldufólk. Öskyggnir menn verða
og stundum varir þess sama. Huldulandslagið er tíðum
dálítið frábrugðið hinu raunverulega landslagi, jafnvel
ekkert líkt því, eins og fram kemur í viðtalinu við Erlu, og
þar er a.m.k. stundum annað veður, annar gróður o.s.frv.
Þarna virðist því vera um að ræða annan heim en þann, sem
við skynjum almennt og lifum í, þ.e. hulduheim.
Oftast mun þó reynslan vera sú, að þessi hulduheimur er
nauðalíkur okkar heimi, nánast eftirmynd hans, t.d. eru þar
dalir sem dalir eru hér og fjöll standast einnig að mestu á í
báðum heimum. Einnig virðast ár og lækir oft hafa svipaða
staðsetningu svo og tjarnir og vötn. Stundum er líkingin svo
mikil, að menn gera ekki greinarmun á því, eða rugla
heimunum a.m.k. saman, eins og fram kemur í þessum
ummælum Kristmanns Guðmundssonar skálds:
„Á stundum skyggninnar sá ég óglöggt eða ekki yfirborð
míns eigin heims. Veröld huldufólksins var talsvert frá-
brugðin, og hlaut ég af því marga byltu, þótt reynslan
kenndi mér smám saman að fika mig áfram. Miklu gróður-
sælli var heimurinn duldi, en útlit hans er nú orðið óljóst í
minni mínu. Það kom fyrir að ég ruglaði þessum tveim ver-
öldum dálítið saman, eins og þegar ég fann bláa fífilinn."
(ísold hin svarta. Saga skálds, bls. 38).
Á öðrum stað kemur það fram hjá Kristmanni, að hann
tamdi sér ungur sérstakt göngulag vegna þessarar reynslu,
sem fólst í því að þreifa fyrir sér með tánum og draga þær
eftir jörðinni. Af þvi má skilja, að í hulduheiminum hafi
landið verið sléttara og líklega engar þúfur, sem getur
stemmt við það að betra loftslag og veðurfar er þeim megin.
Mismunur heimanna virðist sem sé fremur vera fólginn í
hinum smærri dráttum landslagsins, t.d. er það alkunnugt,
að þar sem við sjáum steina, kletta eða hóla eru stundum
bæir eða önnur hýbýli huldufólksins. Af því hefur sprottið
sú trú, að huldufólk búi raunverulega í þessum landslags-
fyrirbærum, enda sjá óskyggnir menn yfirleitt ekki þessi
hýbýli þótt þeir sjái huldufólkið, og sýnist því eins og það
komi úr klettum eða steinum og hverfi inn í þá aftur.
ViS Fögrukletta í Fljótsdal 29. júlí 1984: Öfugt við huldukonuna
á síðunni á móti, sem virðist koma út úr kletti, er höfundurinn hér
kominn hálfur inn um ,,glugga“ á alþekktum huldufólksbústað.
/ greininni er skýrt frá þeirri tilgátu, að huldufólkið noti kletta og
mishœðir sem vörn, búi ekki í þeim sjálfum, en híbýli þeirra falli
saman við landslagið að nokkru leyti. Mynd: ÓHT.
Ekki vita menn hvers vegna huldufólk velur sér gjarnan
bústaði þar sem slíkar mishæðir eru í mannheimum, en þó
hefur Hafsteinn Björnsson getið sér þess til, að með því
móti geti það betur varizt ágangi eða truflun frá mann-
fólkinu eða dýrum o.s.frv., því að huldufólk virðist skynja
okkar heim betur en við heim þess, t.d. virðist það geta
fylgst með villtum dýrum, og segir Hafsteinn skemmtilega
sögu af því í æviminningum sínum.
Eitt sinn, er hann var á Egg í Hegranesi, tók hann eftir
tveimur álfakrökkum, sem lögðust niður fyrir framan þúfu
nokkra og gáfu honum til kynna með látbragði sínu, að
hann ætti að skoða þúfuna. Við nánari athugun fann Haf-
steinn þúfutittlingshreiður í þúfunni.
Huldufólkið virðist sem sagt, þrátt fyrir allt, vera nátengt
því landslagi sem tilheyrir okkar heimi, og sé ég ekki að það
geti stemmt við tilgátu Nýalssinna um fjarsamband. Þetta
kemur reyndar vel fram í viðtalinu við Erlu, er hún segir:
„Raunar má hið sama segja um allar dularverur sem ég
skynja. Mér virðast þær tengdar landinu með nokkrum
hætti, náttúru þess og ýmsum sérkennum, vötnum, skógum,
klettum, fjöllum o.s.frv."
Þetta hygg ég að sé mjög almenn reynsla, ekki aðeins hér
á landi, heldur um alla jörð. Svo ríkt er þetta fyrirbæri
hérlendis, að fjöldi staða: Fjöll, klettar, dalir, hólar og
hæðir, hafa hlotið nafn af þvi, að menn hafa þar orðið varir
við álfa eða hulduverur, hvað eftir annað, á öllum öldum,
eins og sögurnar sanna. Marga slíka staði hefur huldufólkið
tileinkað sér sérstaklega, og leyfir engum öðrum afnot
þeirra, eins og fjöldi hinna svokölluðu álagabletta sýnir, en
þeir eru mjög víða virtir enn í dag, enda ekkert spaug að
brjóta álögin.
Oft hefur huldufólk sést að bústörfum í landslagi okkar
heims, og eins hefur það sést veiða í vötnum og róa á sjó. í
sveitum hafa menn markað veður af háttum þess við hey-
skapinn, og þegar huldumenn róa hefur þótt öruggt að
kæmi gott veður.
Heima er bezt 325