Heima er bezt - 01.07.1986, Side 27

LANDKYNNING HEIMA ER BEZT 5
Sl Kl El i Ð 1 f ¥ IAI Rl N ESS\ rSI U U 1
ODDUR SIGURÐSSON,
jarðfræðingur
Landslagið:

• Skeíðin, þar sem Hvítá í Árnessýslu og Þjórsá
falla nær samsíða til suðvesturs, eru flatt land og
hraunum þakið. Byggðarlagið á þessari spildu heitir
Skeið. Fáar misjöfnur eru á Skeiðunum sem tekur
að nefna. Þó eru þar Húsatóftaholt og Háholt sem
standa óbrunnin upp úr hrauninu og svo höfuðprýði
sveitarinnar, Vörðufell.
• En hvaðan er þetta hraun komið? Ekki er það
úr Grímsnesinu, þótt þangað sé skemmst til eldstöðva.
Ekki er það heldur úr Heklu, þótt hún gnæfi tignarlega
við austurhimin. Nei, hér er um að ræða hluta af
mesta hrauni sem runnið hefur hér á landi, siðan
jökla leysti af landinu fyrir um 10.000 árum. Það er
komið alla leið ofan frá Veiðivatnasvæðinu á
Landmannaafrétti og hefur runnið til sjávar eftir far-
vegum Tungnaár og Þjórsár fyrir um 8.000 árum.
Myndar hraunið strandlengjuna frá Ölfusárósum austur
að Þjórsá, enda hefur hraunið stýrt ánum hvorri I
sinn farveg.
• Líklega hefur hraunið skilið að Þjórsá og Hvítá,
sem hafa þá áður runnið saman síðasta spölinn
til sjávar og myndað langstærsta vatnsfall landsins.
Ekki er vitað um önnur hraun hérlendis sem runnið
hafa lengri leið, en þetta eru um 170 km.
• Skeiðin hafa verið í alfaraleið frá fyrstu tíð. Hreppa-
menn hlutu að fara um Skeið á leið úr og í kaupstað
á Eyrarbakka, svo ekki hefur sveitin talist einangruð,
þótt miklir farartálmar væru á báðar hendur. Flóamenn
fóru með fjárrekstra sína um Skeið er rekið var á
fjall og svo aftur heim eftir réttir. Og þeir sem áttu
erindi austur eða vestur um Suðurland fóru gjarnan
um ferjustaðinn við Árhraun og yfir Hestfjall.
• Framan af öldum réttuðu Flóa- og Skeiðamenn
fé sitt í Skaftholti í Gnúpverjahreppi, en að því þótti
nokkurt óhagræði hve langur heimreksturinn varð,
einkum í Flóann. Ákváðu þeir að byggja sína eigin
rétt. Var ráðist í verkið með oddi og egg árið 1881
og réttin hlaðin úr hraungrýti á Reykjum á einungis
BiSkruPsroNGUR
US.
StíALHOÍTS ■
TllNöA,
VORÐU~
PELL.
V.
GRIMSNES
u
alfsstáÐib <£
PRAMnes •Blf?NUSTAE>IR í* *
vorsab>er RE.YK'R lu
• BrÚNAVELLII? &
't ^ •HUSATÓFTIr I
^y+CH.AFS\/eLL IR* BRAUTAR HOLSJjg
HLEMMlSK§l5j
VOTAMfRU
(/)
'ASHILDABMVRI
• • HÁHOÞL
irhrau^
holt
^€rkk*rn,e-^ *KjALFHÓLL
‘ARNESSYSLA ÆJrANóA/? VALLA'
, • srsLA
skAlmholt
*>»»-
tveim dögum. Þrátt fyrir skamman byggingartima
er réttin síður en svo neitt hrófatildur, bæði stór og
vegleg, og auk þess stendur hún enn þann dag í
dag með sæmd. Skýtur þar nokkuð skökku við, því
íslendingar eru kunnari fyrir annað en að fá steinveggi
til að standast tímans tönn. í þessar réttir hefur komið
fleira fé í senn en i nokkrar aðrar réttir á landinu
eða um 55.000 fjár, þegar mest var. Skeiðarétt er
sennilega fyrsta sameiginlega stórframkvæmd sveit-
armanna, en þær urðu fleiri, svo sem áveitur, hitaveitur
og vatnsveitur.
Skeiðaréttir eru frægar, ekki einungis innan sveitar,
heldur langt þar útfyrir, þvi þangað sóttu nærsveitungar
og jafnvel borgarbúar skemmtun hér á árum áður.
Þóttu gleðilætin ganga úr hófi, svo að lokum kom
yfirvaldið með lögreglulið úr Reykjavík til að gæta
velsæmis og bannaði næturball og veitingasölu. Ekki
þóttu þessar aðgerðir breyta miklu um skemmtanahald
i réttunum.
Reykjarétt
á Skeiðum var hlaðin á 2
dögum 1881. Hingað hefur
komið fleira fé í senn held-
ur en í nokkrar aðrar réttir
hérlendis. Reykir og
Hreppafjöllin í baksýn.
MYND: ARNI HJARTARSON.
Heima er bezt 271