Æskan - 01.01.1992, Blaðsíða 39

gerðist fyrir langa löngu og hvað er á seyði
- hvað er fram undan? Hvað leynist hand-
an tómsins? Hve tómt er tómið?
Ýmissa slíkra heillandi spurninga get-
um við leyft okkur að spyrja, rökræða þær
og kanna með hjálp náttúruvísinda og
tækni. Ein slík hljóðará þessa leið:
Er líf víðar en á jörðinni okkar - einhvers
staðar í fjarlægum sólkerfum alheims?
Eitt sólkerfi - eða mörg?
Vissulega hefur einstaka hugsuðum fyrr
á öldum dottið í hug að lífverur kynnu að
leynast á fjarlægum hnöttum. Mörgum
fannst fullyrðing um líf
annars staðar en hér á
jörð vera eðlileg þegar
fræðimenn höfðu áttað
sig á að stjörnurnar
væru fjarlægar sólir.
Hvað var eðlilegra eru»@
hugsa sér að þessar
sólir hefðu kalda smá-
hnetti á borð við jörð-
ina í nánd við sig og
þar væru góð lífsskil-
yrði!
En ekkert hefur enn
sannfært vísindamenn
fyllilega. Langvinn leit
hefurfarið fram að slík-
um byggilegum hnött-
um. Nýlega þóttust
menn loksins hafafært
sönnur á að einn eða
fleiri slíkir hnettir reik-
uðu um stjörnu sem
fylgst hefurverið með.
En sú niðurstaða hefur
þó ekki kveðið alla
gagnrýni í kútinn. Það
er því enn ekki runnin
upp sú heimssögulega
stund að menn verði fullvissir um að til séu
fleiri sólkerfi en okkar eigið.
Enn þann dag í dag hafa menn því ekki
fyllilega rétt á því að fullyrða að til sé ann-
að en okkar eigið gamalkunna sólkerfi, sól-
in sjálf og hnettirnir, öðru nafni reikistjörn-
urnar, Merkúr, Venus, Jörðin, Mars, Júpít-
er, Satúrnus, Úranus, Neptúnus og Plútó
ásamt tunglum og smástirnum. Leitin að
öðrum sólkerfum í vetrarbrautinni, stjarn-
þyrpingu þeirri sem við tilheyrum, heldur
því áfram.
Bót er í máli að myndun sólkerfa er nú
á dögum talin miklu eðlilegri viðburður en
stjarnfræðingar álitu fyrr á öldinni. Seinni
tíma kenningar stjarnfræðinga eru hliðholl-
ar þeirri skoðun að sólkerfi með sól og köld-
um hnöttum séu algeng og jafnvel algeng-
ari en stakar sólir án hnatta. Líkindin hafa
því vissulega aukist á því að kenningin um
iðandi líf um víðan geim hafi mikið til síns
máls.
Þróun alheims
Það er annars undarleg veröld sem við
eigum heima í. Þróun alheimsins hefur
verið skipt í nokkra meginkafla eða skeið.
Hann verður í upphafi til við sprengingu
mikla sem stundum er kölluð „Stórihvellur."
Fyrstu „sekúndu" í sögu alheimsins er
skipt í þrjú skeið. Allra fyrstu brotabrot
fyrstu sekúndu ríkir ægileg óreiða, hitinn
og þéttleikinn er meiri en við getum ímynd-
að okkur, en á næstu tveimur skeiðum sek-
úndunnar þenst þessi pínulitli, furðulegi
heimur út með gífurlegum hraða og þynn-
ist. Hann kólnar en er samt heitari en nokk-
uð sem við könnumst við, nú löngu síðar.
Þessi veröld er eintóm geislun. Smæstu
eindir veraldarinnar myndast þessa við-
burðaríku sekúndu en frumefnin sjálf, efni
efnisheimsins, skapast ekki fyrr en löngu
síðar. „Mínúta“ líður, jafnvel nokkrarvið-
burðarríkar mínútur hafa liðið, áður en
fyrsta frumefni alheimssögunnar skapast.
Það er vatnsefnið.
Ekki er vitað hve margra „mínútna" al-
heimurinn var þá orðinn en að minnsta
kosti mun hann hafa verið yngri en milljón
ára þegar þetta gerðist - myndun efnis sem
lifir af ágang geislunar ef svo mætti að orði
komast. En atburður þessi er talinn mikil
þáttaskil í sögu heimsins og er nefndur hinn
fyrri hinna mestu ummyndana sem gerst
hafa frá upphafi.
Nú hefstfjórða skeið. Mikil þáttaskil hafa
orðið; efnið hefur betur en geislunin. Fleiri
efni myndast. Á fimmta skeiði hefur enn
kólnað, alheimurinn hefur þanist út og að-
dráttaraflið tekur að
safna efninu saman í
geysistóra sveipi. Vetr-
arbrautirnar eru að
myndast - og smám
!saman taka „kunningjar"
okkar, stjörnurnar, að
•myndast. Það er sjötta
skeið sem hófst 10 millj-
ón árum eftir myndun
elsta frumefnisins.
Raunar hafa fræði-
menn bætt við fleiri tíma-
bilum, hinum síðari
tímabilum sköpunarsög-
unnar. Þau einkennast af
myndun hinna þyngri
frumefna, þá myndun
efnasambanda. Síðan
kemur skeiðið er lífið
kviknarog tekurað þró-
astájörðinni. Að lokum
ertalið hið síðasta skeið
sem hefst í upphafi
menningar — hér á jörðu
eða annars staðar - og
eru þau þáttaskil talin hin
seinni þeirra allramark-
verðustu sem gerst hafa
frá upphafi vega.
Þetta er hin mikla seinni ummyndun ver-
aldarsögunnar. Hin fyrri var myndun efnis
einhvern tímann áfyrstu milljón árum þess-
arar miklu sögu.
Þannig má skipta alheimssögunni í þrjú
megintímabil. Á því fyrsta er geislun í al-
gleymingi, á öðru nær efnið yfirhöndinni
en á því síðasta kemur lífið til sögunnar.
Og þá erum við komin heim aftur úr í-
myndaðri hraðferð um alheiminn - og sjá-
um kannski rétt við nefið á okkur marga
undraverða hluti - sem vert er að dást að
og rannsaka betur!
Æ S K A N 4 3