Æskan - 01.01.1992, Blaðsíða 46

þurfa ekki að vera óhollir
Grein eftir Laufeyju Steingrímsdóttur.
ígsssK; •

... ...S
L
ÞAÐ FER EKKI MIKLUM
SÖGUM AF HOLLUSTU-
GILDI SKYNDIBITA.
Vinsældir hamborgara með
frönskum, pítu og pitsu eru greini-
lega fólgnar í öðrum eiginleikum en
hollustuímynd þessararfæðu. Marg-
ir telja skyndibita ekki aðeins bæti-
efnasnauða og fitandi heldur bein-
línis ómenningu sem illu heilli ryður
sér til rúms um gjörvalla heims-
byggðina og ógnar þjóðlegri matar-
menningu og fjölþreytilegum sér-
kennum í matargerð. Svo mikið er
víst að ungmenni um gjörvalla Vest-
ur- Evrópu og Norður-Ameríku
snæða sama alheimsstaðlaða ham-
borgarann með frönskum kartöflum
og skola kræsingunum niður með
sömu drykkjarföngunum.
| En eru skyndibitar eins óholl fæða
og af er látið? í eðli sínu eru flestir
skyndibitar mismunandi afbrigði af
samloku eða brauðhleif, oftast með
einhverju grænmeti, osti og kjöti.
Þannig er hamborgari einfaldlega
samloka með buffi og grænmeti, píta
er brauðhleifur, sneisafullur af alls
kyns hollu grænmeti, ýmist með eða
án kjöts, og pitsa er brauðbotn með
tómatmauki og osti. í hverju er ó-
hóllustan eiginlega fólgin? Ekki í
sjálfri uppistöðunni, svo mikið er
víst, því að allt er þetta ágætis mat-
ur sem engin ástæða er til að amast
við. Nei, það er meðlætið, kokk-
teilsósan, frönsku kartöflurnar og
gosdrykkirnir sem eru sökudólgarn-
ir í þessu máli og koma þannig ó-
orði á skyndibitana.
Kokkteilsósa úr „majonesi" er
álíka feit og smjör eða smjörlíki. Al-
gengur skammtur með hamborgara
á skyndibitastað er þrjár matskeiðar
en fimm matskeiðar með pítum.
Hver matskeið af venjulegri kokk-
teilsósu veitir um 100 hitaeiningar
og því fjölgar hitaeiningum ham-
borgararns úr 330 í 630 þegar sós-
an bætist við en hitaeiningar pítu
aukast hvorki meira né minna en úr
400 í 900 með sósunni. Það munar
um minna, sérstaklega vegna þess
að sósan veitir aðeins „tómar" hita-
einingar án nokkurra nauðsynlegra
bætiefna. Ef franskar kartöflur eru
síðan snæddar með máltíðinni eykst
fitan enn frekar. Einn skammtur af
frönskum eryfirleitt um 100 grömm
að þyngd og veitir 260 hitaeiningar.
Sama magn af soðnum eða ofnbök-
uðum kartöflum veitir 80 hitaeining-
arog enga fitu.
Af þessu er Ijóst að máltíð á
skyndibitastað, hvort heldur er ham-
borgari með frönskum kartöflum og
gosdrykk eða píta með gosdrykk,
veitir um 900 til 1000 hitaeiningar.
Þar af er hrein fita um helmingur en
til samanburðar er talið æskilegt,
samkvæmt manneldismarkmiðum,
að fitan sé minni en 35 af hundraði
orku í fæði. Skyndibitar með feitri
kokktelsósu eru því síst fallnir til að
bæta ástand manneldismála en án
þessarar margfrægu sósu verður
annað uppi áteningnum.
En kokkteilsósa þarf alls ekki að
vera gerð úr majonesi. Það má nota
súrmjólk, jógúrt eða 10% feitan
sýrðan rjóma. Tómatsósa, sinnep
og krydduð tómatsósa (chillisósa)
eru líka svo að segja fitusnauðar og
því mun æskilegra meðlæti.
Pitsur hafa nokkra sérstöðu með-
al skyndibita þar sem engin feit sósa
kemur þar við sögu og meðlætið er
gjarnan ferskt grænmetissalat og
brauð í stað franskra kartaflna. Fyr-
ir vikið er pitsa yfirleitt mun fitu-
minni en flestir aðrir skyndibitar. Þó
hún flokkist vart undir kjarnmikið
heilsufæði er hún léttur og góður
matur sem engin ástæða er til að
tortryggja sérstaklega.
Þegar allt kemur til alls þurfa
skyndibitar alls ekki að teljast óholl-
ur matur. Ef léttari og fituminni sós-
ur væru á boðstólnum á skyndibita-
stöðum, ískalt vatn eða ávaxtasafi
væri þar til drykkjar og ávextir og
gróf smábrauð ávallt í boði mætti
með sanni segja að hollustubylting-
in hefði haldið innreið sína á skyndi-
bitastaðina!
(Laufey Steingrímsdóttir, Ph.D., er
næringarfræðingur og skrifstofustjóri
Manneldisráðs.
- Grein þessi birtist í tímaritinu Heil-
brigðismál, 1. tbl. 1991. Ritstjóri þess,
Jónas Ragnarsson, og höfundur veittu
leyfi til endurbirtingar f Æskunni)
Ef leitar súsur og
sætir gosdrykkir
væru ekki fylgifisk-
arskyndibita gætu
þeir verið holl
fæða.
Einn sósuskammt-
ur gefur áiíka
mikla orku og
smurð brauðsneið
ásamt mjólkur-
glasi og appel-
sínu.
5 0 Æ S K A N