Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1924, Page 63

IÐUNN
Fjárbænir og örlæti.
301
veita, og eftir því hvort meira er iðkað verður maður
örari eða sínkari. En sinkur maður verður fyr eða
síðarað smásál, örlátur maður víðsýnn, því að sá,
sem eingöngu hugsar um sig, hefir að eins einn sjón-
deildarhringinn og hann þröngan; hinn, sem löngum
miðlar öðrum, verður í hvert sinn að líta á hlutina
frá sjónarmiði þeirra, og með því eykst honum víð-
sýni. Þetta vissu forfeður vorir vel. Örlæti, stórlæti,
stórlyndi, stórmenska var í þeirra munni alt eitt. Ef
vér athugum hugsjónir þeirra í þessu efni eins og
þær koma fram í lofi skáldanna um hetjur og liöfð-
ingja, þá sjáum vér, að eitt aðaleinkenni höfðingjans
var örlætið. »Örr«, »gjöfull«, »gjöfrífur«, »auðmildur«,
»fémildur«, »fégjöfull« o. s. frv. eru lýsingarorð þeirra.
»Mildingur« varð konungskenning. Pegar Egill hleð-
ur Arinbirni vini sínum lofköstinn, segir hann:
Pat tel ek fyrst,
er llestr of veit
ok alþjóð
eyru sækir,
hvé mildgeðr
mönnum þótti
Hinn er fégrimmr,
er í Fjörðum býr.
Fornmenn vildu, að höfðingi væri grimmur við gull
sitt, hlífði því ekki, heldur stráði því frjálsmannlega,
væri »gullhættur«, »gullsendir«, »gullskerðir«, »gull-
stríðir«, »gullsviptir«, »gullvörpuður«. Nú kynnu
menn að halda, að skáldin hafi kveðið svo í eigin-
gjörnum tilgangi, því að þeirra var hagurinn, að
höfðingjar væru sem gjöfulastir. En ef betur er að
gáð, þá er það ljóst, að menn dáðust að örlætinu
vegna þess, hvern vott það bar um eðli mannsins
sjálfs. Hávamál sýna, eins og fjölmargt annað í bók-
mentum vorum, að forfeður vorir vildu ógjarna þiggja