Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1924, Blaðsíða 78

316
Ritsjá.
IÐUNN
úr pvi öllu. En verst var aö ekkert var hirt um pessa
mjólkurkú. Tekjurnar urðu allar aö konungsmötu. Enginn
eyrir fekst til neins og ef paö kom fyrir, pá var paö skoð-
að sem hrein gjöf og tilbærilega eftirtaliö. Paö var von að
17. öldin yröi sú sem hún varö. — Feikna fróðleikur í
pessum kafla, mikill og parfur.
Annar hluti pessa katla er um önnur afskifti konungs af
landinu. Er hér rakin saga höfuösmannanna, gerö grein
fyrir pvi, hverra manna peir voru o. s. frv. Sýnir paö og,
að margir peirra voru einhverjir ágætustu og dugmestu
menn, sem í Danmörku var völ á. Tjóaði ekki annað.
Lárenzíus Mule, sem var ótiginn maður, en pó vafalaust
dugnaöarmaöur, fór hina örgustu sneypuför hingaö. Sýnir
petta hve mikið var eftir af fornu preki i pjóðinni, og ekk-
ert sýnir átakanlegar meðferðina á pjóðinni á næstu öld-
um en breytingin frá pessu og til pess er menn skriðu
fyrir dönskum búðarlokum, sem of algengt varð.
II. páttur er saga Guðbrands Þorlákssonar. Ýmislegt hefir
áður um hann sést, og staöfestist sú mynd, sem af honum
hefir fengist fullkomlega við pessa ýtarlegu æfisögu. Að
gáfum, starfspoli og viljapreki er hann i allra fremstu röð
peirra, sem lifað hafa á íslandi á öllum öldum. En pað verð-
ur ekki út skafið, að sorglega mikið af pessum guðs gáfum
lendir hjá honum í hugsjónasnauðu prasi og ýfingum við
fyrirmenn landsins, sumt til góðs, annað til ills. Afstaða
hans til konungsvaldsins og skeytingarleysi um réttindi
landsins er stórlega vitavert, hvernig sem á er litið. Og
mikið skilur par milli hans og peirra biskupa tveggja ann-
arra, sem bendlaöir hafa verið við óholt makk við erlent
vald, peirra Guðmundar góða og Staða-Arna. Þeir gera pað
báðir i págu hugsjónar, sem var peim svo háleit, að ann-
að mátti ekki að komast. En Guðbrandur verður ekki með
neinu sliku afsakaður. Það er engin hugsjón sem knýr
hann á konungsnáðir, heldur sumpart eiginhagsmunir og
sumpart tilbekkingar við veraldlega höföingja innlenda og
innlenda valdið yfirleitt.
Það sem prátt fyrir alt skipar Guðbrandi i röð fremstu
manna i sögu vorri er pað, að pegar alt petta héfir verið
tekið frá, pá er samt eftir svo mikiö, að pað er langt um