Nýjar kvöldvökur - 01.04.1956, Side 11

N, Kv.
DANSAR
43
Sæmundr er á heiðum,
ok etr berin ein.
Þetta er greinileg skopvísa um þá frænd-
ur. Hún er fyrsta vísan, sem til er með víxl-
rími, þótt ófullkomið sé.
Hitt brotið er af öðrum toga spunnið,
tregaþrungið ög barmdöggum vökvað. Það
kvað við raust Þórður Andrésson, er nefnd-
ur befir verið „siðasti Oddverjinn“ og „síð-
asti goðinn“, er bann var á sinni binztu för
á leið til aftökustaðar fangi Gissurar Þor-
valdssonar árið 1264:
„Mínar eru sorgir þungar sem blý.“
Þótt þetta séu einu áþreifanlegu dæmin
um eldri dansana á íslandi, hafa þeir án
efa verið afar algengir og mikið kveðið að
þeim. Svo mjög hefir þótt við þurfa að
hamla gegn áhrifum þeirra, að ein ástæðan
til þess, að Snorri Sturluson samdi Eddu
sína, hefir verið sú, að liann hefir ótt-
azt fullnaðarsigur dansanna yfir hinum
forna þjóðlega kveðskap, dróttkvæðum og
F.ddukvæðum. I rauninni er Edda einkum
kennsliíbók handa ungum skáldum. Snorri
hefir óttazt, að þekking ungra manna á
fornri skáldskaparhefð, goðsögum, kenn-
ingum, heitum, skáldamáli og bragarhátt-
um væri hætta og hnignun búin og því vili-
að aðhafast eitthvað, er spornað gæti við
þeirri þróun. En slík hætta gat ekki stafað
frá öðru fremur en þeim nýjungum í skáld-
skaparháttum, sem hann hefir talið hnign-
un og afturför. Verður ekki bent á neitt lík-
legra en dansa, er honum hafi verið þyrnir
í augum. Allmikil átök hafa því orðið þá í
andlegum heimi íslendinga ekki síður en
nú. Telja verður, að Snorra hafi orðið vel
ágengt í þessari baráttu sinni, þótt eldur
hinna fornu arfleifða dróttkvæðanna brynni
glaðast í helgikvæðum fremur en verald-
legum kv^ðskap eftir hans dag.
. ftí ; , 1
Yngri dansarnir — eða sagnadansarnir
— taka að blómgast hér á landi um alda-
mótin 1300, eftir því sem fræðimenn ætla.
Þeir eru harla ólíkir bræðrum sínum, eldri
dönsunum, að efni og 'byggingu, þótt form
og' hragarhættir séu af svipuðum töga
spunnin. Þeir eru ortir út, af sögum, —
venjulega útlendum —, en fléstir munu þeir
vera ortir hér á landi, þótt margir séu þýð1
ingar erlendra kvæða. TJm þetta leyti stóð
riddaramenningin með niestum blóma í
Evrópu, énda bera dansarnir greinilegan
keim af henni. Söguhetjurnaf eru flestar
prúðhúnir og glæstir riddaraf, sem hleypa
gangvörum sínum um græna skóga með
hauk í hendi, eða tignar jómfrúr, sem unna
þeim og ganga gjarna með þeim í lundinn,
sem glymur af svanasöng og ilmar af lahk-
um og lífgrösum. Ástinni er sungið lof í
kvæðum þesum, en ýmist verður, að hún
verður leidd til sigurs og öndvegis í sögu-
lok eða hún veldur átakanlegum hörmum
og dauða. Kappar berjast af hugprýði um
ástir kvenna, illt og gott heyja stundpm tví-
sýnt stríð, stjúpmæður breyta illa við stjúp-
dætur sínar, lausmál systif spillir hámingju
elskenda méð staðfestuleýsi sínu eða ofund.
Þetta efni var heillandi fyrir ímyndunarafl
íslendinga, vegna þess hve það var í senn
glæsilegt, framandi og fjarlægt, lyfti imdir
þrána út í löndin með hákrýnda laufskóga
og turnprúða kastalá, fréekna riddara og
glæstar meyjar.
En það var ekki efnið eitt, sem var lokk-
andi og heillandi. Ur grasi forms og kveð-
andi var höíugur ilmur og sætleg angan.
Málið var ljóst og lipurt, ljúf hvíld frá
reknum og myrkum kenningum dróttkvæð-
anna, nýr tónn, nýtt lag. Menn vörpuðu
fegnir frá sér lúðri og básúnu forns skálda-