Nýjar kvöldvökur - 01.04.1956, Page 25

N. Kv.
TYRKIR OG UNGVERJAR
57
lega íhaldssamur í menningarmálum og
stjórnmálum, t. d. var honum ákaflega illa
við prentfrelsi. Hann vildi heldur ekki af-
nema sérréttindi jarðeignastéttarinnar, em-
hættisaðalsins og múhameðsku kirkjunnar.
Hinir frjálslyndu andstæðingar hans meðal
tyrknesku þjóðarinnar efldu því flokk á
móti honum, nefndist sá flokkur Ung-Tyrk-
ir. Að lokum náðu samtök þeirra langt inn
í raðir hermanna og embættismanna. Iðn-
aður og verzlun í landinu tóku miklum
framförum um daga Abdul Hamids, en
tyrkneska borgarastéttin var of veik til að
hún gæti hagnýtt sér þær framfarir. Armen-
ir eru kristnir, rómversk-kaþólskir. Arm-
enskir kaupmenn og fésýslumenn, sem voru
búsettir víða í borgum Tyrklands fleyttu
rjómann af öllu saman. Varð það til þess,
að mikill fjandskapur hófst milli Tyrkja og
Armeninga. Kom stundum til vopnaðra á-
taka. Var mótspyrna Armeninga barin nið-
ur og þeir drepnir hrönnum saman, en eigi
að síður héldu þeir lengi yfirtökunum í
fjármálalífi landsins. Abdul Hamid notaði
mikið þá aðferð að siga þjóðflokkum ríkis-
ins hverjum á móti öðrum. Hann atti Grikkj-
um og Búlgörum saman í Makedoníu, Kúr-
dum og Armeningum saman í Litlu-Asíu
og hindraði á þann hátt, að hinar undirok-
uðu þjóðir gerðu sameiginlegt átak á móti
honum. En óánægjan á milli Tyrkja sjálfra
með stjórn hans magnaðist að lokum, svo
að hann varð að gefa landinu þingbundna
stjórn, frjálsa stjórnarskrá og prentfrelsi
1908.
Afturhaldsmenn í landinu undu þessu
mjög illa. Varð úr þessu borgarastyrjöld og
fór svo, að Abdul Hamid veltist úr völdum
en Múhameð V. varð soldán með ung-tyrk-
neskt ráðuneyti sér við hlið. í því umróti,
sem varð út af þessu öllu, notuðu Búlgarar
tækifærið og lýstu yfir fullkomnu sjálf-
stæði, en Austurríki innlimaði Bosníu. Um-
bótatilraunir Ung-Tyrkja fóru allar í handa-
skolum. Arið 1911 hófu ítalir styrjöld við
Tyrki og unnu af þeim árið 1912 síðustu
eignir þeirra í Norður-Afríku, Trípolis og
Barka. Haustið 1912 hófu svo kristnu Balk-
anríkin, Grikkland, Búlgaría, Serbía og
Montenegro stríð á hendur Tyrkjum,og voru
Tyrkir ofurliði bornir og misstu öll lönd í
Evrópu nema Austur-Þrakíu, sem þeir kalla
Rúmelí, milli Maritzu og Marmarahafs með
borgunum Konstantínopel og Adríanopel.
Albanía varð sjálfstætt ríki árið 1913.
Hinum öðrum skattlöndum Tyrkja í Ev-
rópu skiptu kristnu Balkanríkin á milli sín
og báru Grikkir mest úr býtum. Þegar
heimsstyrjöldin fyrri hófst 1914, vildu Ung-
Tyrkir bæta skaðann upp með því að fara í
stríðið sem bandamenn Þjóðverja, enda þótt
meiri hluti þjóðarinnar væri mjög á báðum
áttum og hefði helzt kosið að vera í friði,
þá var það svo, að Enver hershöfðingi, að-
alleiðtogi Ung-Tyrkja, hafði sitt mál fram,
og Tyrkir sögðu vesturveldunum og Rúss-
um stríð á hendur. Hinn tyrkneski her
reyndist afburða vel í heimsstyrjöldinni.
Víða vörðu Tyrkir lönd sín gegn ofurefli
liðs, en þó sóttu herir bandamanna fram.
Þegnar Tyrkja í Arabíu gerðu uppreisn og
arabisku smáríkin brutust algerlega undan
yfirráðum Tyrkja. I Sýrlandi og Iraq sóttu
herir Englendinga og Frakka fram, en á
Kákasusvígstöðvunum gátu Tyrkir boðið
Rússum byrginn. Á tyrknesku landamæra-
svæðunum sunnan við Kákasus bjó margt
Armeninga. Lifðu þeir þar aðallega á land-
búnaði, en ekki á verzlun eins og landar
þeirra í stórborgunum sunnan og vestan til
í Tyrklandi. Fyrir sunnan armensku byggð-
irnar tóku við byggðir Kúrda, þ. e. herskár