Nýjar kvöldvökur - 01.04.1956, Blaðsíða 28

60
TYRKIR OG UNGVERJAR
N.Kv.
forseta. Tók liann síðar upp nafnið Kemal
Ataturk (Tyrkjafaðir).
Kemal Ataturk var forseti Tyrklands til
dauðadags 1938. Hann stjórnaði ríkinu
sem einvaldur væri með aðstoð ráðherra
sinna. Þjóðþingið um daga hans var aldrei
annað en ráðgjafasamkunda.
Kemal Ataturk var fæddur í Saloniki í
Makedoníu. Af fátæku fólki kominn. Fjöl-
skylda hans var múhameðstrúar og talaði
tyrknesku, en var af albönskum og make-
dóniskum ættum, aðeins lítið eitt blönduð
tyrknesku blóði. Eigi að síður ólst Kemal
upp sem góður Tyrki bæði að máli og
menningu, en ekki að trú, því að hann var
snemma trúlaus. Hann lauk ungur liðsfor-
iygjaprófi, hallaðist upprunalega mest að
Ung-Tyrkjum, en var miklu fi'jálslyndari í
skoðunum heldur en þeir. Hann tók þátt í
styrjöldum Tyrkja við Itali og Balkanþjóð-
irnar. Seinna í heimsstyrjöldinni 1914—
1918 gat hann sér einkum góðan orðstír
fyrir vörnina við Dardanellasund 1915.
Hann var þá talinn einn af beztu hershöfð-
ingjum Tyrkja, en var stöðugt haldið niðri
vegna þess haturs, sem Enver og félagar
hans höfðu á honum. Árið 1918, þegar
heimsstyrjöldinni var lokið, veltust Enver
og þeir félagar frá völdum og flýðu land,
en Kemal varð eftir í landinu. Hann gekk í
þjónustu stjórnarinnar, en rauf trúnað við
hana og gerðist foringi hinna þjóðlegu upp-
reisnarmanna eins og áður er sagt með þeim
árangri, að hann varð þjóðarleiðtogi og
frelsishetja hinnar tyrknesku þjóðar. Hon-
um var það ljóst, að Tyrkland var fyrst og
fremst Asíuríki en ekki Evrópuríki. Því að
tíu elleftu af öllum þegnum ríkisins bjuggu
nú í Asíu en ekki Evrópu. Þess vegna flutti
hann höfuðstaðinn til Ankara, en hann sá
líka, að það var nauðsynlegt fyrir tyrk-
nesku þjóðina að taka upp vestræna menn-
ingu. Þess vegna aðskildi hann ríki og
kirkju í Tyrklandi, gerði eignir kirkjunnar
upptækar og skipti jarðeignum kirkjunnar
og aðalsins upp milli bændanna. Klaustrun-
um var lokað, eignir þeirra gerðar upptæk-
ar og munkarnir reknir út og þeim sagt að
þeir yrðu að vinna eins og aðrir. Fjölkvæni
var bannað með lögum, þó að slíkt væri
leyft í trú Múhameðs. Fólkið var látið taka
upp vesturlandabúning. Hinir gömlu aðals-
og embættistitlar (effendi, bey og pashja)
voru bannaðir.Kóraninn, biblía Múhameðs-
trúarmanna, var afnumin sem lögbók og
borgaraleg lög komu í staðinn. Véltækni og
verksmiðjuiðnaður tóku miklum framför-
um, landbúnaðurinn rétti við. Fólkinu var
kennt að lesa og skrifa. Áður hafði aðeins
yfirstéttin kunnað þær listir. Háskólar
landsins voru endurbættir og fjöldi af öðr-
um skólum komið upp. Herinn og flotinn
voru efldir, heilbrigðismálin sett í betra
horf og sjúkrahúsum komið upp, þar sem
þeirra var þörf. Að lokum var arabiska
letrið afnumið og latneska letrið lögleitt í
staðinn. Á hálfum öðrum áratug var þannig
hinu helstirðnaða miðaldarþjóðfélagi velt
í rústir og borgaralegu þjóðfélagi komið
upp. Ríkisrekstur varð eðlilega mikill, því
að borgaralegu stéttirnar höfðu aldrei ver-
ið sérstaklega sterkar fjárhagslega, en
stéttamismunurinn hefur fyrir bragðið orð-
ið minni í hinu nýja Tyrklandi, en í hinu
gamla soldánsdæmi.
Kemal Ataturk lagði mikla áherzlu á
það, að Tyrkland væri þjóðríki. Hann gaf
upp allar landakröfur á hendur öðrum ríkj-
um. Aðeins á sýrlenzku landamærunum
gerðu Týrkir kröfu til lítilla breytinga og
fengu héraðið Alexandrette 1935—1936.
Sambúðin við Rússa var hin bezta. Sambúð-
in við Breta og Bandaríkin og Frakka var
ekki góð upprunalega, en batnaði síðar.