Sjómannadagsblaðið - 04.06.1961, Blaðsíða 36

Vegyísar
Vitarnir eru vegvísar skipanna á
siglingaleiðum, og er þeirra fyrst
getið í veraldarsögunni fyrir um
2600 árum. Fyrsti vitinn sem verald-
ar sagan greinir frá á Ynishlir höfða
við innsiglinguna í Dardanella sund-
ið og er getið í tilskipun frá árinu
660 fyrir Kristburð. Miklu þektari
var vitinn á eynni Faros fyrir utan
Alexandríu. Hann hefir tnilega
þjónað siglingunum í meira en 1000
ár, og var í fornum fræðum talinn
ein af 7 furðuverkum veraldarinnar.
Saga vitanna greinir frá opnum kola
og viðarkyntum vitum fomaldarinn-
ar til nútíma AGA, rafmagns eða
radíóvita.
Vitinn á Faros.
Hinn mikli viti á eynni Faros ut-
an við Alexandríu var byggður á
stjómartímum Ptolemaios Soters
225 ámm fyrir Krist og varð kunn-
ur og frægur í öllum löndum við
Miðjarðarhaf. Var það og ekki
óverðskuldað. Vitinn var byggður
úr hvítum marmara og náði 120
metra yfir hafflötinn. Hann lýsti
sjófarendum á Miðjarðarhafi með
geislum sínum um 1000 ára bil. A
miðöldum hrömaði hann, eins og
svo margar aðrar frægar byggingar,
uns hann að lokum hrundi í jarð-
skjálfta á 12. öld.
I vitum fomaldarinnar var viður
mest notaður til eldsneytis. Og gékk
svo langt fram á 16. öld, en þá var
farið að nota kol. Eldstæði vitanna
voru opin og mjög eldsneytisfrek.
Voru á þeim tímum margir vitar á
sænsku ströndinni kynntir með
steinkolum. Til þess að auðvelda
flutning á eldsneytinu upp í vitann,
voru byggðir þrepalausir gangar inn-
an eða utanverðu á tuminn. I ein-
um elsta sænska vitanum sem hef-
ir haldið sér bezt, Örekar við Ör-
egrundsgrepen,er þannig lagaður
gangur utan á vitaturninum. Á
dönsku ströndinni eru nokkrir slík-
ir vitar enn við lýði.
Vitaljós á tólgarkertum.
I lok 16. aldar hófst notkun á
glerhylkjum utan um vitaljósin. En
það reyndist erfitt að gjöra glerhlýf-
ar um kola og viðarelda sem lengst
af höfðu verið notaðir, en bæði Sví-
um og Dönum tókst þó að gera
nokkrar umbætur þar á. En er gler-
hlýfarnar komu til sögunnar, opn-
aðist möguleiki á að nota annað
eldsneyti en við og kol, þá var farið
að nota lýsislampa og tólgarkerti. í
„Pilot House” í Lundúnum eru enn
við líði sýnishom af hinum stóru
tólgarkertum sem — alt fram að ár-
inu 1818 — voru notuð í Eddystone
vitanum fyrir utan Plymouth. Er
vel skiljanlegt að vitar með' slíkum
búnaði lýstu ekki sérlega langt.
Af skiljanlegum ástæðum var það
mikið vandamál fyrir siglingamar
hvað þessir vitar lýstu skammt og
var því snemma reynt að bæta það
upp með því að koma fyrir hljóð-
merkjatækjum í sambandi við þá.
Fyrst fallbyssum, þá bumbum og
síðar handsnúnum þokulúðrum. Nú
em til þessara hluta notaðar síren-
ur, þrýstiloftknúnir þokulúðrar eða
rafknúnir lúðrar svonefndir van-
tofoner.
I gömlu kolakyntu vitunum
myndaðist loginn á þann hátt að
loftið streymdi inn um hliðarnar á
eldstæðinu. Ljósmagnið varð þó lít-
ið kul meginn, þar sem mest reið á.
Enn lakari varð útkoman í miklu
regni eða snjókomu. Það varð því
mikil framför á þessu sviði þegar
farið var að nota glerskjólin. Um
1830 voru 7 þannig innilokaðir kola-
kynntir vitar á sænsku ströndinni.
20 SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ