Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Blaðsíða 23

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
21
„Gylfi, “ skip Geirs Zoega. Hásetar sœttu sig ekki við að útgerðarmenn réðu öllu einir
um ráðningarkjörin á þilskipunum.
„Fjandi leiðinlegt að geta
ekki hamlað eitthvað á móti
með samtökum sjómanna.“
Sjómannastéttin í Reykjavík var orðin
nægilega fjölmenn 1890 til að stofna
stéttarfélag en erfið starfsskilyrði og
lítill félagsþroski sjómanna drógu úr
samtakaviðleitni. Það þurfti „árás“ af
vinnuveitenda hálfu til að knýja sjó-
menn til að standa sameinaðir í félagi
til að standa vörð um kjör sín. Ekki
hvað síst þörfnuðust þeir samtaka er
afli minnkaði og fiskverð féll, því að
atvinnuöryggi þeirra var mest ógnað í
slæmu árferði. Haustið 1894 var
ástandið því orðið þannig hjá hásetum
að brýn nauðsyn bar til að stofna sam-
tök, en til þess þurfti forystu. En hvað-
an átti hún að koma?
Ottó N. Þorláksson segir í viðtali á
50 ára afmæli Bárufélaganna:
„Utgerðarmannafélagið sýndi hvað
það ætlaði sér með því að setja reglur
um ráðningu sjómanna sem voru þeim
mjög óhagstæðar. Mér datt í hug að
það væri fjandi leiðinlegt að geta ekki
hamlað eitthvað á móti með samtök-
um sjómanna. Ég var þá í Stýrimann-
skólanum og reyndi að fá skólafélag-
ana í lið með mér, reyndi víst við þá
alla, en enginn var fáanlegur nema
Geir Sigurðsson... Hvorugur okkar
Geirs hafði verið í nokkrum félags-
skap, nema í einhverri skólafélags-
nefnu, en einhverjir skólabræður okk-
ar voru templarar og töldum við helst
að leita þangað eftir félagsfyrirmynd.
Við höfðum eitthvað kynnst Jóni
Jónssyni, hann var gagnfræðingur frá
Flensborg, en hafði stundað sjó-
mennsku, var nokkru eldri en við og
templari. Það varð úr að ég fór til hans
að tala um félagsstofnunina og fékk
hann eftir langa mæðu til þess að
verða formaður. Við fórum svo að
ganga milli sjómanna og fengum góð-
ar undirtektir."
Hafa verður í huga hve seint þetta er
ritað. Ottó var þá kominn á áttræðis-
aldur og stoltur af þessu verki. Flestir
nemendur Stýrimannaskólans höfðu
einnig stundað sjómennsku áður en
þeir settust á skólabekk og einnig í
fríum. Þeir höfðu því kynni af kjörum
háseta og samskipti við þá.
í sama viðtali fullyrðir Ottó að eng-
inn stofnandi Bárunnar hafi þekkt
nokkuð til verkalýðshreyfingarinnar
erlendis. Efni yfirlýsingar Ottós er
fremur vafasamt, þar sem blöð og
tímarit birtu þá fréttir af verkföllum
og verkalýðshreyfingu erlendis. Ottó
segir í viðtali á 80 ára afmæli sínu að
hann hafi drukkið í sig blöð og tímarit
þessa tíma. Er þeir Ottó og Geir vildu
beita reglulegu félagi í baráttu háseta,
hafa þeir að líkindum ekki stuðst við
erlendar fyrirmyndir nema óafvitandi.
Með Bárufélögunum hefst
óslitin saga stéttarsamtaka á
íslandi
Hitt verður þyngra á metunum hjá
þeim að þetta form féll vel að sam-
takaviðleitni þjóðarinnar. Þá var al-
gengt að stofnuð væru samtök til að
vernda hagsmuni og koma á fót fram-
farafyrirtækjum. Má í því sambandi
sérstaklega benda á kaupfélögin,
verslunarfélögin, Góðtemplararegl-
una, o. fl. hagsmunasamtök. Drykkju-
skapur var mikill og almennur meðal
sjómanna og bindindisstarfsemi því
brýnt hagsmunamál í þeirri stétt, enda
beittu Bárufélögin sér fyrir þeim mál-
um. En aðalstarf Bárufélaganna
beindist að kjaramálum stéttarinnar
og var það fyrst og fremst varnarbar-
átta.
Með stofnun Bárunnar hefst óslitin
saga stéttarsamtaka á Islandi. Það er
fyrsta fjölmenna félagið sem verka-
fólk stofnar og frá þeim tíma hélst
þráðurinn óslitinn. Þaðan í frá hafa
starfað stéttarfélög hér á landi. í Báru-
félögunum fengu menn reynslu í
kjarabaráttu og félagsstarfsemi. Þaðan
komu mennimir sem síðar veittu
verkamannafélaginu Dagsbrún, Há-
setafélaginu og Alþýðusambandi ís-
lands forystu á fyrstu árum þessara
samtaka.
(Birt með leyfi aðstandenda Ólafs
R. Einarssonar sagnfræðings).