Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Síða 47

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
45
Þarna handleikur smiðurinn og athafnamaðurinn gamla brunndœlu úr kopar austan
affjörðum, en til hœgri má líta risavaxinn hverfistein sem hann grófúrjörðu og er
ekkert smásmíði. Hverfisteinninn var notaður í einni af hvalveiðistöðum Norðmanna á
Austurlandi til þess að brýna lensurnar sem notaðar voru til að flensa hvalinn.
(Ljósm. Sjómannadagsblaðið / Björn Pálsson)
ég komið upp safni forkunnar fagurra
kompása, vélsíma og ýmiss annars
búnaðar úr brú á skipum fyrri tíðar.
Einn þessara kompása stendur á átt-
strendri undirstöðu úr kjörviði og er
sérlega fallegur. Þá getur að líta á pall-
inum hátt í 200 ára gamla stýrisvél úr
seglskipi. Henni er ég vitaskuld mjög
stoltur af. Rattið er úr kopar, en aðrir
hlutar úr steypujárni, sem eru boltaðir
saman. Hún er hvítmáluð en rattið og
aðra koparmuni, sem eru margir, hef
ég pússað með sérstakri fægivél. Eftir
að hún hefur unnið sitt starf á koparn-
um lítur hann út eins og spánnýr gift-
ingarhringur.
Gömul siglingatæki eins og sext-
anta á ég hér fjóra, en þykir þó mest
varið í svonefndan oktant. Hann var
undanfari sextantsins og mun vera
200 ára gamall. Veit ég ekki til að
nema eitt annað slíkt tæki fyrirfinnist
hérlendis, en það er í eigu Stýri-
mannaskólans.
Samt er ótalið það siglingatæki sem
langsamlega elst er: Það er svonefnd-
ur mánasteinn eða sólarsteinn, sem
forfeður okkar kölluðu leiðarstein, og
er minnst á í fornritunum. Þegar þoka
skall á mátti af gljáanum á þessum
steini sjá stöðu sólarinnar eftir sem
áður. Steinninn sem ég á fannst í 1800
metra hæð í fjalli á Grænlandi og er
mjög fagur.“
Líkön gamalla
báta og stórskipa
„Hvar á ég að bera niður næst? Ég á
hér mörg skipslíkön og nokkur af
fiskibátum frá aldamótum og upp-
hafsárum aldarinnar. Þau hefur smíð-
að fyrir mig vinur minn úti í Noregi,
mikill hagleiksmaður. Þetta eru m.a.
bátar að austan, svo sem eimbáturinn
Atli NK-1, en hann var síldveiðiskip
og línuveiðari. Annar er Reykir sem
smíðaður var 1898 fyrir Konráð
Hjálmarsson í Mjóafirði og heitir eftir
fjalli þar við fjörðinn. Konráð var á
þeim tíma mesti stórathafnamaðurinn
og kaupmaðurinn fyrir austan. Hann
var kallaður konungurinn á Neskaup-
stað. Þá á ég dekklínubátslíkan og lík-
an af færaveiðibát af Mýrdalsgerð-
inni. Ekki skal gleymt að minnast á
líkan af vélbátnum Magna, 24 tonna
línubáti. Honum reri ég á í tvö ár, en
árið eftir að ég hætti á honum fórst
hann með fimm mönnum frá Sand-
gerði, einn komst af. Svona get ég
talið áfram. Líkön eru hér af ýmsum
sögufrægum erlendum skipum (þ.á.m.
Vasa, Cutty Shark og St. Maríu Col-
umbusar) og á veggjum má líta ljós-
myndir af nær því öllum togurum Is-
lendinga frá upphafi. Ljómyndir af
fólki við fiskvinnslu í gamla daga eru
hér og margar.
Ég hef leitast við að sýna þróunina í
fiskleitartækjum, allt frá því er fyrstu
ófullkomnu dýptarmælarnir komu í
báta hér á landi. Það er merk saga sem
að verulegu leyti má rekja með því að
skoða munina hérna.“
Gestinum þótti
vélarnar allt of snyrtilegar
„Ég minntist á að fyrsti safngripurinn
var gömul Bolinder-vél. Margar
gamlar bátavélar hafa bæst við síðan
og hef ég hreinsað þær og málað svo
þær líta út sem nýjar. Vel mætti gera
þær gangfærar flestar, en það hef ég
þó talið óþarflega mikið í lagt. Þær líta
svo vel út að mætur maður frá Þjóð-
minjasafninu sagðist verða að setja
það út á þær að þær væru allt of
fínar(!). En þar skjátlaðist honum.
Þegar ég var 1. vélstjóri mátti ganga
um allt vélarrúmið í sparifötunum án
þess að kæmi á menn blettur eða
hrukka. Það er misskilningur að vélar-
rúm eigi að vera óþrifaleg. Ég var að-
stoðarvélstjóri á Goðanesi hjá Jens
bróður mínum þegar það kom fyrst
allra íslenskra skipa til Hamborgar
eftir stríðið. Vélarrúmið var svo hreint
og gljáandi hjá mér að Þjóðverjarnir
komu niður í hópum að skoða það og
er sú þjóð þó alþekkt fyrir nákvæmni
og snyrtimennsku. Það er því ekkert
við það að athuga að vélarnar hér á
safninu skuli gljá og skína. Þannig á
það að vera!
En ekki eru allar þær vélar sem
safnið á til þess fallnar að vera hér inni
í sýningarsalnum. Hér úti á lóðinni má
líta gufuvél sem vegur sjö tonn...!
Jú, þetta hefur kostað mikla vinnu
og mikla fjármuni - því ég hef enga
styrki hlotið frá opinberum aðilum né
öðrum. En ég hef alla ævi verið sí-
starfandi og veit oft ekki af fyrr en
hugmyndir mínar um ný og ný verk-
efni eru orðnar að veruleika. Stundum
er ég steinhissa á hverju ég hef komið
í verk, þótt ég segi sjálfur frá!
Ég verð sjötugur nú þann 21. júní
næstkomandi og auðvitað mun safnið