Sjómannadagsblaðið - 01.06.1994, Blaðsíða 71

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
69
til landsins gerðu konur sér góðar
vonir um að komast á þessi skip þar
sem fiskverkunin, sem alltaf hefur
leikið í höndum kvenna, var verulegur
þáttur í vinnunni á skipunum. En það
hefur gengið erfiðlega. Samt eru það
ekki skipstjórarnir sem hér hafa verið
konunum andsnúnastir, heldur eru það
útgerðirnar, menn sem eru fjarri
starfsvettvangi. Þannig dreg ég þá
ályktun að þegar skipstjórarnir hættu
að hafa úrslitaorðið um hverjir ráðnir
voru á skipin, þá hafi það orðið kon-
um óhagstætt. Og þegar viðhorfin eru
þannig stoðar lítt þótt konur mennti
sig í sjómannafræðum. A seinustu ár-
um hafa þær smám saman verið settar
í land, en rannsóknir mínar hafa leitt í
ljós að árin eftir 1970 voru toppurinn í
sjósókn kvenna hérlendis.
En þrátt fyrir þetta held ég að sjó-
mennskan verði á komandi tímum at-
vinnuvegur sem bæði kynin geta
stundað. Eg minnist þess að fyrir
nokkrum árum las ég viðtal í blaði við
rússneska sjómenn sem komu hingað.
Þar voru allmargar konur um borð og
furðaði blaðamaðurinn sig nokkuð á
því. En skipstjórnarmenn sögðu að
það væri mjög heppilegt vegna allrar
umgengni og hreinlætis um borð að
hafa bæði konur og karla í skipshöfn.
Kannske má segja að íslenskir sjó-
menn séu svo mennilegir að allt sé í
góðu gengi sem að umgengni lýtur um
borð hjá þeim. En þó tel ég að nokkuð
sé til í því að þeir vinnustaðir þar sem
hópurinn er blandaður séu að jafnaði
snyrtilegri.“
Tvær bækur
um sjósókn kvenna
„Ég tók að kynna mér þetta í háskóla-
námi mínu eins og ég sagði. Þau rit
mín sem ég hef gefið út um þetta
komu að vísu ekki út strax og ég hafði
lokið rannsóknum mínum, en vinnu
vegna fyrri bókarinnar lauk ég árið
1982, þótt bókin kæmi ekki fyrr en
tveimur árum seinna.
Þar sem ég átti von á að erfitt yrði
um öflun ritaðra heimilda, en átti aftur
á móti aðgang að heimildarmönnum
ýmsum í Arnessýslu, byrjaði ég rann-
sóknina með landfræðilegri afmörk-
un. Ég helgaði mig sjósókn kvenna frá
suðurströndinni með þungamiðju í
Arnessýslu, því þar voru hafnirnar. Ég
hafði spumir af mörgum sjókonum á
þessu svæði á eldri og nýrri tíma, enda
svo að sjá sem konur hafi átt auðveld-
ara með að komast í skipsrúm í ver-
stöðvum þar sem gömul hefð var fyrir
sjósókn kvenna. Strax þegar togaraút-
gerð hefst frá Þorlákshöfn eru konur
með. Því nefndist fyrsta bók mín
„Sjósókn sunnlenskra kvenna frá ver-
stöðvum í Árnessýslu 1697-1980.“
Eftir að bókin kom út var iðulega
haft samband við mig og mér bent á
konur sem verið höfðu til sjós hér og
hvar annars staðar. Til þess að negla
nú þessar frásagnir fastar og fá stað-
fest að þarna væri ekki um munnmæli
ein að ræða, þá valdi ég að halda rann-
sókninni áfram á grundvelli lögskrán-
ingar, en þar er auðvitað um opinber
skjöl að ræða. Þetta reyndist kosta
mikinn lestur og mikill pappír fór um
hendur mínar áður en yfir lauk.
Þegar á öðrum áratug aldarinnar fer
ég að rekast á konur í þessum skjöl-
um. En þá eru þær um borð í farþega-
skipunum sem þernur og verða all
margar í því starfi. Athyglisvert er að
sumar af þeim hafa verið svo seigar að
þær hafa verið þemur allan sinn
starfsaldur og orðið nafnkenndar fyrir
hve lengi þær entust.
Nokkuð snemma á öldinni sést líka
að konur komast á vélbáta frá Breiða-
fjarðarhöfnum og síðan frá Vestfjörð-
um, einkum Patreksfirði. Nokkur
dæmi eru um konur á vélbátum norð-
anlands. En einna erfiðlegast hefur
þeim gengið á Austfjarðaflotanum.“
Lögskráningin reyndist götótt
„Það auðveldaði mér ekki verkið að
ég hef tryggar heimildir fyrir því að
ekki mun lögskráningin alltaf hafa
verið nógu fullkomin. Konur hafa ver-
ið á bátum og skipum án þess að vera
skráðar. Stundum fóru þær í siglingu
með eiginmönnum sínum eða feðrum
og vissu þá vanalega ekki sjálfar að
þær höfðu ekki verið skráðar.
Oft gerðu líka tvínefnin, sem orðið
hafa tískufyrirbæri á síðari ártugum,
mér erfitt fyrir. Hirðuleysislega er
með slík nöfn farið í skráningarskjöl-
um og sama manneskja skráð á mis-
munandi vegu. Vegna slíkra vafaat-
riða varð ég stundum að fella nöfn úr
talinu um sjókonur sem prentað er í
þessari síðari bók minni, „Sjókonur á
Islandi 1891-1981“, en sú bók kom út
1988“
Konur hafa frá upphafi tekið
þátt í fískveiðum og sjósókn
„Ekki hef ég haldið þessum rann-
sóknum áfram eftir að síðari bókin
kom, þar sem ég þykist hafa sannað að
konur hafi frá upphafi tekið þátt í fisk-
veiðum og sjósókn á Islandi og gera
að nokkru marki enn í dag. Ég sneri
mér að því að kanna upphaf verka-
kvennafélaga í landinu. Líkt og með
sjósókn kvenna er saga þessara félaga
breytingum undirorpin og er eins og
nú sjái fyrir endann á þeirri sögu. Fyr-
sta verkakvennfélagið kemur upp
1909, mjög mörg eru stofnuð á þriðja
áratugnum og upp úr 1940 fjölgar
þeim verulega. En nú munu ekki
nema fjögur starfandi verkakvennafé-
lög vera eftir í landinu, því þau hafa
verið innlimuð í sameiginleg félög
verkafólks. Er saga þeirra því bráðum
öll, eins og ég sagði. Bók mín um
sögu þessara félaga nefnist „Þörfin
knýr - upphaf verkakvennahreyfingar
á íslandi“ og kom hún út 1991.“
Hér ljúkum við þessu fróðlega
spjalli við Þórunni Magnúsdóttur og
er óhætt að segja að saga íslenskrar
sjósóknar á henni mikið upp að unna
fyrir hið merka framlag hennar.
AM