Eimreiðin - 01.10.1943, Qupperneq 43

eimreiðin
FÁGÆTAR ÍSLENZKAR BÆKUR
315
og ruddi þ:ið sér brátt til rúms og var mest notað fram yfir
1900.
Margár útgáfur voru prentaðar af Eintali sálarinnar eftir
Martin Möller, er Arngrímur lærði þýddi. Fyrsta útgáfan mun
hafa verið prentuð 1593. Var það notað við húslestra sem
hugvekjur, sömuleiðis MnmutliS eftir sama höfund, oft gefið
út, vist 5 sinnum.
I>á skal minnast á helztu bækur í bundnu máli, sem gefnar
voru út á íslenzku á 10. og 17. öld. Voru þar fyrst sálma-
kver Marteins biskups og sálmakver Gísla biskups Jónssonar,
prentuð í Ivaupmannahöfn 1555 og 1558. Þau kver eru afar
torgæt, og þyrfli að ljósprenta þau og selja þeim, er girnast.
Guðbrandur biskup gaf út sálmabók á Hólum 1589 og aðra
1619. Síðan gaf Gísli Hólabiskup út sálmabók 1671, með
nokkrum breytingum frá hinuin eldri, til dæmis bætt inn í
Ikissíusálmunum.
Þá var Gradúaliö (Grallarinn) messusöngsbókin gamla.
Grallarinn var l'yrst prentaður á Hóluin 1594 og síðan 6 sinn-
nin á 17. öld, 4 útgáfur á Hólum, en 2 síðustu útgáfurnar í
Skálholti. Þær útgáfur voru i öðr-u broti en bókin hafði áður
verið, og hélzt ]iað siðan og var kallað Grallarabrotið. Haiðin
miklu minni en breiddin. Grallarinn var gefinn út 19 sinn-
uni og sunginn í einstaka kirkjum allt fram undir miðja 19.
uld, t. d. í Skarðsprestakalli á Skarðsströnd. Lét séra Eggert
’hmsson á Ballará syngja á hann aíla sína tíð (dáinn 1846).
Annars var Grallarinn langvíðast lagður niður sem messu-
söngsbók á fyrstu árum 19. aldar, er Magnús Stephensen gaf
111 hina nýju messusöngsbéik, er ýmsir kölluðu Leirgerði, árið
1801. Varð um það styrr mikill, og var mörgum nauðugt að
s,eppa Grallaranum. Síðast var hann prentaður 1779. Stærsta
‘it, sem útgefið var í bundnu máli, var Vísnabók Guðbrandar
hiskups 1612, er sú útgáfa víða til ljösprentuð í útgáfu Munks-
gaards. Halldór liiskup gaf hana aftur úl árið 1748. Mikill
hhiti vísnabókarinnar voru rimur, ortar út al ýmsum bókum
hibliunnar. Fékk biskup helztu skáld landsins á þeim tíma til
l>ess að yrkja slikar rímur. Var séra Einar í Eydölum þar
lang-stórvirkaslur, og kvað hann um helming bókarinnar.
Vakt-i það fyrir biskupi, að á þennan hátt myndi vera hægt