Uppeldi og menntun - 01.01.2004, Blaðsíða 21

SIGRUN
AÐALBJARNARDÓTTIR
O G KRISTÍN LILJA GARÐARSDÓTTIR
síðar, við 21 árs aldur, vakti athygli að áhrif viðurkenningar foreldra og andstæðu
hennar, sálrænnar stjórnar, á sjálfsálit unga fólksins, voru sterkari en áhrif samheldni
fjölskyldunnar. Nánar tiltekið kom í ljós að það unga fólk, sem taldi sig búa við við-
urkenningu foreldra sinna við 14 ára aldur, hafði besta sjálfsálitið við 21 árs aldur,
hvort sem viðurkenningunni fylgdi mikil eða lítil samheldni. Jafnframt reyndist það
unga fólk sem skynjaði sálræna stjórn foreldra við 14 ára aldur hafa lakasta sjálfsálit-
ið við 21 árs aldur, hvort sem sálrænu stjórninni fylgdi mikil eða lítil samheldni. Við-
urkenning foreldra og andstæða hennar, sálræn stjórn, segir því fyrir um sjálfsálit
ungs fólks á 22. aldursári, hvort sem það upplifir mikla eða litla samheldni við 14 ára
aldur. Athygli vekur að svipaðar niðurstöður hafa komið fram þegar tengsl uppeldis-
hátta foreldra og depurðar ungmenna voru athuguð (Sigrún Aðalbjarnardóttir og
Kristín Lilja Garðarsdóttir, 2004).
Ofangreindar niðurstöður kalla á vangaveltur. Ein ástæða langvarandi áhrifa sál-
rænnar stjórnar á sjálfsálit ungmenna getur verið sú að hún beinist að tilfinningum
þeirra. Gert er lítið úr unglingnum sem persónu og skoðunum hans; hann er ekki
virtur nægilega fyrir það sem hann stendur fyrir og er jafnvel niðurlægður. Þá er
honum ekki veitt það sjálfstæði sem hann þarf til að móta sjálfsmynd sína (Youniss
og Smollar, 1985), en sjálfsálit er mikilvægur þáttur sjálfsmyndar hvers og eins
(Rosenberg, 1985).
Önnur ástæða þess að samheldni fjölskyldu tengist sjálfsáliti sterkar á 15. aldursári
en á 22. aldursári getur verið sú að félagsleg tengsl breytast alla jafna á þessu aldurs-
bili (Thornton o.fl., 1995). Ýmislegt bendir til þess að maki, vinir eða jafnvel eigin
börn hafi meiri áhrif á líf fólks á fyrri hluta fullorðinsára en foreldrar (Dubas og Peter-
sen, 1996). Stuðningur vina eða maka hafa því ef til vill meiri áhrif á sjálfsálit einstak-
linga eftir að þeir komast á fullorðinsár heldur en stuðningur foreldra við 14 ára
aldur.
Ungmenni með erfiða lund við 14 ára aldur reyndust hafa lakara sjálfsálit á 22.
aldursári en þau sem höfðu betri lund og er sú niðurstaða í samræmi við niðurstöður
Klein (1992). Aftur á móti skipti ekki máli um sjálfsálit ungmennanna við 14 ára aldur
hvort þau höfðu góða eða erfiða lund. Ekki er hægt að heimfæra þá niðurstöðu á
niðurstöður annarra rannsókna, þar sem tengsl lundernis og sjálfsálits fólks á fyrri og
miðhluta unglingsára virðast ekki hafa verið athuguð til þessa.
Stúlkur á 15. aldursári reyndust hafa lakara sjálfsálit en piltar á sama aldri (sjá t.d.
Baldwin og Hoffmann, 2002; Kling o.fl., 1999). Á hinn bóginn kom ekki fram munur
á sjálfsáliti stúlkna og pilta við 21 árs aldur og virðist sú niðurstaða ekki koma heim
og saman við niðurstöður annarra langtímarannsókna (t.d. Baldwin og Hoffmann,
2002; Kling o.fl, 1999). Kling og samstarfsfólk hennar (1999) benda á að þótt mælst
hafi munur á sjálfsáliti stúlkna og pilta á fyrri hluta fullorðinsára beri að hafa í huga
að sá munur er alla jafna lítill og oft á mörkum þess að vera marktækur. Sá möguleiki
er því fyrir hendi að fjöldi þátttakenda í rannsókninni sé ekki nægilegur til að greina
þann mun á sjálfsáliti karla og kvenna á þrítugsaldri sem mælst hefur í erlendum
rannsóknum.
Sjálfsálit stúlkna hafði eflst við 21 árs aldur frá því að þær voru 14 ára og er sú
þi'óun í samræmi við niðurstöður annarra rannsókna (t.d. Baldwin og Hoffmann,
19