Uppeldi og menntun - 01.01.2004, Side 29

RAGNHILDUR BJARNADÓTTIR
valdi sínu. Þegar kennaranemar meta eigin hæfni eða vanhæfni til að takast á við við-
fangsefni kennara gefa þeir þess vegna ekki einungis upplýsingar um sjálfa sig,
heldur einnig um hvernig þeir skynja þær kröfur sem gerðar eru til verðandi kennara
í nútímasamfélagi.
Vonast er til að sú mynd sem hér er dregin upp af starfshæfni kennara geti orðið
kveikja að nýjum hugmyndum um hvernig bæta má kennaramenntun og einnig inn-
legg í umræðuna um hvað felst í því að vera góður kennari í nútímasamfélagi.
FRÆÐILEG UMGJÖRÐ
Hugtakið hæfni
Hugtakið hæfni (competence) vísar til þess sem einstaklingur er fær um að gera.
Stundum er hugtakið notað til að lýsa ytri viðmiðum um hvað einstaklingar eiga að
geta gert, t.d. í starfsauglýsingum eða þegar sett eru námsmarkmið. Hugtakið hæfni
er einnig notað um innri undirliggjandi getu, sem er afrakstur reynslu og lærdóms og
eins konar innra veganesti sem nýtist í nýjum viðfangsefnum (Karpatschof, 1998;
Kolligian og Sternberg, 1990; Niss, 1999). Þannig er hugtakið notað hér og beinist at-
hyglin að skynjun einstaklinga á eigin hæfni, sem ekki er endilega í samræmi við það
hvernig hún birtist öðrum.
Hugtakið hæfni hefur á undanförnum árum orðið mjög vinsælt í umfjöllun um
menntun og persónulegan þroska. Það bætir nýrri vídd við hugtök eins og kunnátta,
leikni og færni, þar sem hæfni felur í sér að einstaklingurinn veit hvernig beita má
kunnáttunni eða færninni við ákveðnar aðstæður (Markus, Cross og Wurf, 1990;
Schultz jorgensen, 1999). Hæfni einstaklinga er auk þess talin fela í sér mikilvæga
áhugahvöt, sem ekki á alltaf við um kunnáttu eða færni. Hæfni vekur áhuga á við-
fangsefnum og skortur á hæfni, samkvæmt eigin skilgreiningum, dregur úr áhuga á
viðfangsefnum (Deci 1975). Sú ánægja sem felst í að geta er innri umbun sem vekur
áhuga á því sem gert er. Einstaklingurinn öðlast trú á eigin getu til að fást við svipuð
verkefni (Bandura, 1997; Csikszentmihalyi, 1990). Það að vera fær um að gera
eitthvað byggist þess vegna í fyrsta lagi á kunnáttu og færni sem einstaklingur getur
notað og í öðru lagi á sjálfstrausti sem tengist fyrri reynslu hans.
Við þetta bætist að hæfni fólks tengist alltaf raunverulegum aðstæðum ogfélagslegu
samhengi. Umhverfið hefur áhrif á hvað einstaklingar geta gert og auk þess á þau
viðmið sem liggja að baki skilgreiningum þeirra á eigin hæfni. Sem dæmi má nefna
að í rannsókn sem höfundur þessarar greinar gerði á því hvað unglingar telja sig læra
af áhugamálum sínum utan skóla nefndu nokkrir þátttakendur að þeir hefðu lært að
hrósa öðrum (Ragnhildur Bjarnadóttir, 2002). Við nánari eftirgrennslan kom í ljós að
þeir gátu hrósað þeim sem voru með þeim í íþróttaliði en voru ekki færir um að beita
þessari færni þegar skólafélagar áttu í hlut.
Viðamiklar rannsóknir hafa verið gerðar á því hvernig nám tengist menningar-
legum og félagslegum aðstæðum (Lave og Wenger, 1991; Rogoff, 1990) og benda þær
eindregið til þess að hæfni einstaklinga sé aðstæðubundin. Hæfnihugtakið hefur
27