Iðunn : nýr flokkur - 01.09.1933, Blaðsíða 59

ÍÐUNN
Framvindan og sagan.
329'
hluti af peirri lýðræöislegu uppreist, er að lokum rak
þá frá stjórnarvöldum; með Riti um sidi hefst fall Bour--
bonanna úr veldisstóli," segir einn rithöfundur.
En það voru ekki Bourbonarnir einir, sem höfðu á-
stæðu til þess að kvarta undan þessari fyrstu heim-
spekilegu greinargerð sögunnar — pessari fyrstu skipu-
legu tilraun til þess að rekja orsakasambandið í þroska
Norðurálfumanna. Óhjákvæmileg afleiðing tilraunarinn-
ar var að varpa fyrir borð öllum yfirnáttúrlegum skýr-
ingum á sögufyrirbærunum. Hér var með öðrum orðum
neitað að taka það til greina, sem guðfræði þátímans.
vildi leggja til málanna. Og ekki var minna um hitt
vert, að Voltaire varpaði fyrstur manna fram þeirri
skoðun, sem Gibbon síðar gerði svo mikið úr, að hinn.
öri sigur kristninnar á heiðninni hefði lamað Rómaveldi
og valdið því, að það fékk ekki veitt siðlausum árásar-
þjóðum viðnám. Og að lokum sýndi höfundurinn þá
smekkleysu, að setja Kína, Indland og Persland og trú-
arbrögð þeirra á bekk með gyðingdómi og kristindómi
Mismunurinn á trúarbrögðunum þurkaðist út, þegar
svona vítt var horft yfir, og Austurlönd urðu nærri
því aö sama skapi stórfeldari en Norðurálfan á sviði
hugsunarinnar, eins og meira bar á þeim á landabréf-
inu. Evrópa varð eins og tilraunaskagi út úr álfu og
menningu, sem henni var mikilfengiegri að aldri og
þroska. Það var engin furða, þótt menn ættu öröugt
með að fyrirgefa Norðurálfumanni slík drottinssvik.
En svo stórfelt sem þrepið var, er hér var stigið, þá
er þó ekki enn verulega tekið að fást við að ieysa gát-
una um, hver þau öfl séu, sem einkum réði um forlög;
þjóðanna — hvort þær hefðust til veglegrar menningar
eða hnignaði til ómenningar. Voltaire verður upphafs-
maður að nýrri aðferð í söguritun; hann flytur mið-